User:Yerevantsi/sandbox/Van
Van | |
|---|---|
city & metropolitan municipality | |
| Country | Turkey |
| Province | Van Province |
Van (Armenian: Վան; Kurdish: Wan; Ottoman Turkish: فان) is a city in eastern Turkey's Van Province, located on the eastern shore of Lake Van. The city has a long history as a major urban area. As Tushpa, it was the capital of Urartu in the 9th-6th centuries BC. It was the part of several Armenian kingdoms. In the 10th-11th centuries it was the center of the Armenian Kingdom of Vaspurakan, ruled by the Artsrunis. It remained an important center of Armenian culture until the Armenian Genocide of 1915. Today, Van has a Kurdish majority and a sizable Turkish minority.[1]
In 2010 the official population figure for Van was 367,419,[2] but many estimates put it much higher with a 1996 estimate stating 500,000[3] and former Mayor Burhan Yengun is quoted as saying it may be as high as 600,000.[4] The Van Central district stretches over 2,289 square kilometres (884 square miles).[5]
Etymology
[edit]History
[edit]Urartu
[edit]Armenian kingdoms
[edit]Ottoman era
[edit]20th century and onwards
[edit]Geography
[edit]Climate
[edit]Economy
[edit]Tourism
[edit]Demographics
[edit]Turkey does not collect data on ethnicity, thus no accurate information exists on the ethnic composition of the city's population. However, according to scholars Van has a Kurdish majority.[6][7][8]
http://pop-stat.mashke.org/turkey-cities.htm
http://pop-stat.mashke.org/turkey-division.htm
7 Cityscape 7.1 Architecture 7.2 High-rise construction and towers
Culture
[edit]8.1 Museums 8.2 Lifestyle 8.3 Cuisine 8.4 Sports 8.5 Media
Transportation
[edit]Airports
Roads
Bus rapid transit
Bus and taxi
Education
[edit]Twin towns and sister cities
[edit]Sources
[edit]References
[edit]- notes
- references
- ^ Özoğlu, Hakan (May 1996). "State–Tribe Relations: Kurdish Tribalism in the 16th-and 17th-Century Ottoman Empire". British Journal of Middle Eastern Studies. 23 (1). Taylor & Francis: 5–27. doi:10.1080/13530199608705620.
{{cite journal}}: Unknown parameter|subscription=ignored (|url-access=suggested) (help) - ^ [1]
- ^ David McDowall, "Modern History of the Kurds," I.B. Tauris, 1996, pg 440
- ^ TESEV. "An Assessment of the Van Action Plan for the Internally Displaced" Accessed at http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/PDF/DEMP/TESEV_VanActionPlanReport.pdf.
- ^ http://www.sanalda1numara.net/dogu-anadolu-bolgesi/166142-van-ili-tarihcesi-yuzolcumu-nufus-ve-sosyal-yapi-ilceleri.html Van Central district (sanalda1numara.net)
- ^ Dorronsoro, Gilles; Watts, Nicole (2012). "The collective production of challenge: Civil society, parties, and pro-Kurdish politics in Diyarbakir". In Massicard, Elise; Watts, Nicole (eds.). Negotiating Political Power in Turkey: Breaking up the Party. Routledge. p. 99. ISBN 9781135136871.
Other important Kurdish-majority cities (for instance, Van, Bingöl)...
- ^ Tas, Latif (2014). Legal Pluralism in Action: Dispute Resolution and the Kurdish Peace Committee. Ashgate Publishing. p. 59. ISBN 9781472422088.
...Kurdish-majority cities in the east of Turkey, including Diyarbakɪr, Van, Urfa and Maraş.
- ^ Kricorian, Nancy (16 January 2016). "Turkey's Renewed War on the Kurds". Armenian Weekly.
We visited the predominantly Kurdish cities of Mush, Van, and Diyarbakir...
- Bibliography
- Hakobyan, Tadevos (1987). "Վան (Van)". Պատմական Հայաստանի քաղաքները [Cities of historic Armenia] (in Armenian). Yerevan: Hayastan Publishing. pp. 231-239.
Armenian Van/Vaspurakan
RG Hovannisian - 2000 - Mazda Pub
2 Early Armenian civilization
JR Russell - The Armenians: Past and Present in the Making of …, 2004 - books.google.com
... Armenia. The Urarteans called their country Biain-ili; and this name survives in Armenian Van (the city, which the Urarteans called Tušpa; the latter persisted in Tosp, the Armenian name of the district around Van city
From Urartu to Armenia: Florilegium Gevork A. Tiratsʻyan in Memoriam
https://books.google.am/books...
Gevorg Artashesi Tiratsʻyan, Ṛuben Vardanyan - 2003 - Snippet view
Van. Some evidence permits us to assume that the Urartian town of TuSpa was the first capital of the first Armenian state that succeeded Urartu in the Armenian Highlands in the 6th century
Վանը հայկական շրջանում կենտրոնական պետության մայրաքաղաք չի եղել։ Այն միայն որոշ ժամանակ դարձել էր Վասպուրականի Արծրունյաց ֆեոդալական թագավորության մայրաքաղաքը։ Բայց այդ ամենևին էլ չի բացառում Վանը հայոց մյուս մայրաքաղաքների շարքում դասելը։ Նախահայկական շրջանում Վանը հայկական լեռնաշխարհում (Պատմական Հայաստան) կազմավորված հայկական (Նաիրյան) ցեղերի առաջին պետության՝ Ուրարտուի մայրաքաղաքն էր և, իբրև այդպիսին, չի կարող իր տեղը չգրավել հայոց մայրաքաղաքների համաստեղության մեջ։[1]
Վան քաղաքը հիմնադրվել է մեր թվականությունից առաջ՝ IX դարի առաջին կեսում։ Հնագույն այդ շրջանում այն կոչվում էր Տուշպա։ Հետագայում Տուշպա անունը Տոսպ
Իսկ քաղաքը Ուրարտական պետության կենտրոնական շրջանի՝ Բիայնա երկրի անունով հայերը կոչել են Վան: Վան անունը ուղղակի համարում են Բիայնայի հայկական տառադարձությունը և նշանակում է «ապրելու տեղ», «բնակավայր», «բնակվելու տեղ»[2]
Վանը աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկն է և գոյություն ունի մինչև օրս։[3]
Ուրարտական թագավորներն իրենց հռչակավոր մայրաքաղաքը կառուցել են հաշվի առնելով նրա նպաստավոր դիրքը՝ քաղաքական, ռազմական, տնտեսական առումներով։ Այն գտնվում էր Ուրարտական ընդարձակ պետության գրեթե երկրաչափական կենտրոնում և կարող էր այն ժամանակվա պայմաններին համապատասխան կապ պահպանել պետության բոլոր շրջանների հետ։ Քաղաքը արևմտյան կողմից պաշտպանվում էր Վանա լճով, հարավային կողմից՝ Հայկական Տավրոս լեռնաշղթայի արևելյան հատվածով, իսկ նրա ախոյանների՝ ասորեստանցիներ հարձակման գլխավոր վտանգը սպասվում էր հենց այդ կողմերից[4]
Ուրարտական պետության անկումից հետո (585թ. մ. թ. ա.) մի քանի դար Վանը կորցրել էր իր նախկին փառքը և դարձել երկրորդական քաղաք։ Վանը զարգացման նոր ժամանակաշրջան է ապրում հայ Արտաշեսյան թագավորության շրջանում, մանավանդ Տիգրան Բ-ի օրոք (95 — 55 թթ. մ. թ. ա.)։ Վերջինս հելլենիստական քաղաքներից բերած հրեա, հույն ու ասորի հազարավոր գերի արհեստավորներ ու առևտրականներ է բնակեցնում Վանում, մեծապես նպաստելով նրա տնտեսական կյանքի՝ հատկապես առևտրի ու արհեստագործության առաջադիմությանը։[5]
I — VII դարերում, ընդհանուր առմամբ, Վանը շարունակում է մնալ որպես Հայաստանի խոշոր քաղաքներից մեկը։ Այստեղ շարունակում են գոյություն ունենալ հնից եկող արհեստները, առաջանում են և նոր արհեստներ (հատկապես մետաղամշակման զարգացման հետ կապված), զարգանում է առևտուրը։ Արաբական տիրապետության շրջանում (VIII — IX դարեր) Հայաստանի մյուս քաղաքների հետ, զգալի չափով հետադիմում է և Վանը, վերածվելով սովորական ֆեոդալական քաղաքի, որի բնակչության զբաղմունքի մեծ մասը կազմում էին ոչ թե քաղաքային, այլ առաջին հերթին գյուղատնտեսական զբաղմունքները։[5]
Վանը բուռն զարգացման ժամանակաշրջան է ապրում IX — XIII դարերում, Հայաստանում ֆեոդալիզմի զարգացման ժամանակաշրջանում։ Արհեստների, առևտրի, մշակութային կյանքի զարգացման և X — XI դարերում մի բավական ընդարձակ պետության (Վասպուրականի թագավորության) մայրաքաղաք լինելու շնորհիվ, Վանը դառնում է Հայաստանի խոշորագույն քաղաքներից մեկը։ Այդ դարերում նրա բնակչության թիվը տասնյակ հազարների է հասնում, իսկ նրա առևտուրը ստացել էր համապետական և նույնիսկ, միջազգային նշանակություն։[5]
XIII դարով վերջանում է Վանի զարգացման ժամանակաշրջանը։ Դրանից հետո այն դարեր շարունակ դառնում է կռվածաղիկ թուրքական զանազան ցեղերի ու օսմանյան Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև։ Քաղաքական աննպաստ պայմանները խիստ բացասաբար են ազդում հնագույն քաղաքի տնտեսական ու մշակութային կյանքի վրա։[5]
Վանը զգալի չափով տուժում էր նաև պարբերաբար կրկնվող երկրաշարժերից։ Աղբյուրները հաղորդում են քաղաքում և նրա շրջակայքում 1276, 1441, 1646, 1648, 1701, 1715 թվականներին տեղի ունեցած երկրաշարժերի ու դրանց պատճառած վնասների մասին։ Առանձնապես կործանիչ է եղել 1648 թվականի երկրաշարժը, որի հետևանքով ավերվել են ամբողջական թաղամասեր, բազմաթիվ եկեղեցիներ ու մզկիթներ, խոր հնությունից եկող հուշարձաններ։ Քաղաքի առևտրական շարքերն ու փայտաշեն խանութները, որոնք լեփ-լեցուն էին ներմուծովի ու տեղական ապրանքներով, ճարակ են դարձել 1876 թվականին բռնկված զարհուրելի հրդեհին։[6]
Բայց և այնպես, Վանը նոր ժամանակներում դարձյալ, արհեստագործության ու առևտրի նշանակալի կենտրոն էր, բավական մարդաշատ, սրբագործված հին ավանդույթների մի քաղաք, որն իր մշակույթով, հուշարձաններով ու հնություններով, վարչական նշանակությամբ (այն համանուն մեծ նահանգի՝ վիլայեթի կենտրոնն է) մնում էր իբրև Արևմտյան Հայաստանի կարևոր քաղաքներից մեկը։[6]
Ըստ համեմատաբար արժանահավատ աղբյուրների, Վանը 1805—1806 թվականներին ունեցել է 15 — 20 հազար բնակիչ, մեծ մասը հայեր, 1890-ական թվականներին նրա բնակչության թիվը հասնում էր 40 հազար մարդու, որից 25 հազարը հայեր էին։ Գրեթե նույնքան բնակիչ ուներ նաև 1915թ. մեծ եղեռնի նախօրյակին։[6]
Վանի հայ բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր արհեստագործությամբ ու առևտրով։ Այստեղ գործում էին տասնյակ արհեստներ։ Առանձնապես կատարելության էին հասել երկաթագործությունը, զինագործությունը, դերձակությունը, կոշկակարությունը, իսկ ոսկերիչների ու արծաթագործների պատրաստած իրերն ու առարկաները իսկական արվեստի գործեր էին, որոնք այնքան մեծ համբավ ունեին ոչ միայն երկրի ներսում, այլև նրա սահմաններից դուրս։ Արհեստների զարգացման հետ միասին XIX դարի երկրորդ կեսում երևան են գալիս նաև մի քանի համեմատաբար խոշոր ձեռնարկություններ։ 1870-ական թվականներին քաղաքում գործում էր կաշեգործական մի ձեռնարկություն, նույն այդ թվականներին շարք էր մտել Թոխմախյան եղբայրների կտավագործական ձեռնարկությունը, որին հաջորդեցին նաև ուրիշ ձեռնարկություններ:[6]
XIX դարում և ХХ-ի սկզբներին Վանը հայկական մշակույթի նշանակալի կենտրոն էր: Այստեղ գործում էին տարբեր կարգի 10 վարժարաններ մոտ 1700 աշակերտներով։ Դրանցից համեմատաբար խոշոր և հայտնի էին Փորթուգալյան կենտրոնական վարժարանը և ս. Ղուկասյան ու Երեմյան կրթարանները, որոնցից վերջինը բացվել էր 1878 թվականին։ Քաղաքում կազմակերպվել էին թատերական ինքնագործ մի քանի խմբեր, որոնցից մեր դարի սկզբներին (1905 —1914 թթ.) ամենաեռանդուն գործունեություն ունեցողն ու առաջատարը Արտաշես Աղախյանի ղեկավարածն էր։[7]
XX դարի սկզբին Վանն ունեցել է 5500 տուն, որից 3000-ը՝ հայկական։ Քաղաքը բաժանված էր երկու մասի, որոնցից մեկը պարսպապատ բուն քաղաքն էր և կոչվում էր Քաղաքամեջ, իսկ մյուսը դրանից արևելք գտնվող Այգեստանն էր` փռված ընդարձակ տարածության վրա։ Տների մեծ մասն աղյուսաշեն էր, միհարկանի, երկհարկանի և քիչ թվով՝ եռահարկ։ Փողոցները նեղ ու ծուռումուռ էին։ Քաղաքի հայաբնակ մասը բաժանվում էր 34 մեծ ու փոքր թաղերի, որոնցից 31-ը խիստ ավերվել էին 1895թ. համիդյան ջարդերի ժամանակ։ Հայկական եկեղեցիների թիվը հասնում էր 12-ի։ Դրանցից էին ս. Տիրամայրը, ս. Պողոսը, ս. Պետրոսը, ս. Վարդանը, ս. Սահակը և այլն:[8]
Այսպիսով, Վանը հայաբնակ քաղաք էր ընհուպ մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմը։ Նրա հայ բնակչությունը դաժան բռնությունների ենթարկվեց սուլթան Աբդուլ Համիդի ջարդարարների կողմից՝ 1895 — 1896 թվականներին։ Բայց Վանի պատմական կյանքում ճակատագրական դարձան առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիները։ Չնայած հերոսական պաշտպանությանը, Վանի հայ բնակչությունը ևս ենթարկվեց (1915թ.) երիտթուրքերի ցեղասպան քաղաքականության արհավիրքներին։ Նրա զգալի մասն, այնուամենայնիվ, փրկվեց և ապաստան գտավ Արևելյան Հայաստանում ու աշխարհի զանազան անկյուններում։[8]
Վանում են ծնվել կամ գործել մեր ժողովրդի բազում երախտավորներ գրողներ, գիտնականներ, արվեստագետներ, քաղաքական ու զինվորական գործիչներ։ Այդտեղ են ծնվել գրողներ Վրթանես Փափազյանը, Վ. Մ. Ալազանը, Ա. Վշտունին, Գ. Մահարին, նկարիչ Հ. Ալխազյանը, ամերիկյան հայազգի քանդակագործ Հ. Ս. Բադիկյանը (1876 — 1950), ռեժիսոր, ՍՍՀՄ ժողովրդական դերասան Վ. Մ. Աճեմյանը, քաղաքական-կուսակցական ականավոր գործիչ Ա. Ղ. Խանջյանը, պրոֆ. Տ. Ա. Զրբաշյանը, Մ. Մ. Մկրյանը և ուրիշներ։[8]
- ^ Hakobyan 1987, pp. 231–232.
- ^ Hakobyan 1987, p. 232.
- ^ Hakobyan 1987, pp. 232–233.
- ^ Hakobyan 1987, p. 233.
- ^ a b c d Hakobyan 1987, p. 235.
- ^ a b c d Hakobyan 1987, p. 236.
- ^ Hakobyan 1987, p. 237.
- ^ a b c Hakobyan 1987, p. 238.