User:Tamir112

Миний ээж Ю.Оюун

Ер бусын тансаг үлгэрийн юм шиг орчин... Найрал намуухан эгшиглэнэ... Тайзан дээр хун шувуу бүжинэ... Гэрэл алгуурхан өнгө өнгөөр солигдоно. Би ээжийнхээ бүжиглэхийг хараад зогсож байсансан... Энэ бол миний ухаан орсон орчин, хүүхэд насаа өнгөрүүлсэн хэзээд танил дотно“театр”хэмээх их урлагийн ариун сүм... 1952-1964 он Тэртээ 1952 он усан луу жил БНМАУ-ын шинэ цагийн сэхээтэн, хуульч өмгөөлөгч Юндэндоржийн гэрт нэгэн охин мэндэлсэн нь хожмоо дэлхийд нэр цуугаа дуурсгасан Монголын прима балетчин Ю. Оюун, миний хайртай эýæ минь байлаа. Х¿¿õýä àõóé íàñàíäàà àìüäðàëûí õàòóó áýðõ, ºí÷ðºë õàãàöëûí çîâëîíã äýíä¿¿ ýðò ¿çýæ, áàë÷èðõàí íàñàíäàà çóëàé çóëàéãàà ãèøãýæ òºðñºí гурвын хоёр ä¿¿гээ болон ýэж Ж.Лхамсүрэнгээ àëäñàí ãýäãèéã òýð á¿ð õ¿ì¿¿ñ ìýäýõã¿é áîëîâ óó? Õîæèì íü áîäîæ ñóóõàä ýíý àìüäðàë ýýæèéã ìèíü óëàì á¿ð õóðöëàí èõèéã õèéæ á¿òýýõ сэтгэлийн хат нь болж юунд ч үл нугарах хатан зориг, тэсвэр тэвчээрийг өгсөн үү гэлтэй. 40 мянгатын нэгэн байшинд бага насаа ýìýã ýõ Ãàâàà, ºâºã ýöýã Æàìñðàí íàðûí гэрт өнгөрөөñºí, 1960 онд нийслэлийн 23 дугаар дунд сургуулèéí áîñãîîð ýìýýòýéãýý õºòëºëöºí îðñîí öàã ñàÿõàí мэт. Удалгүй ýýæèéã ìààíü 4-ð àíãèä îðîõ æèëä áóþó 1964 онд Орост бүжгийн сургуульд õ¿¿õýä á¿ðòãýæ áàéõûã äóóëñàí ýìýý íü ò¿¿íèéг øàëãóóëñíààð миний ээжийн á¿õýë á¿òýí àìüäðàëûí õàðãóé òýð öàãààñ ýõëýí çóðàãäæýý... 1964-1971 îí ... Ýíý áîë õàìãèéí äóðñãàëòàé, àç æàðãàëààð ä¿¿ðýí ìº÷¿¿ä áàéñàí ãýæ ýýæ ìèíü õîæèì íü äóðñàí ÿðüäàãñàí. Аргагүйдээ òýð ë ºäð¿¿äýä ýýæ ìèíü áóñäûí àäèë ãîìäîæ, áàÿðëàæ, àëäàæ, áàñ îíîæ ÿâñàí. Òýð ë ºäð¿¿äýä ýýæ ìèíü ààâòàé ìèíü òàíèëöàæ èðýýä¿éí àìüäðàëàà çóðñàí áîëîâ óó? Òýð ¿åèéí çàëóóñ ÿìàð áàéñàí áý? ãýæ íàìàéã íýãýíòýý àñóóõàä сурлага õºäºëìºðèéí òºëºº,õèéæ á¿òýýõèéí èõ îðãèë ººä òýì¿¿ëсэн øèæèãíýñýí çàëóóñ áàéæ äýý ãýæ ÿðüæ áàéñàí íü òîäõîí ñàíàãäàíà. ¯íýõýýð ë õîæèì íü áîäõîä íýãýí ¿åèéí òºãñºã÷人ñ íü ºíººäºð íèéãìèéí á¿õèé ë ñàëáàðò íýðýý äóóðñãàñàí ÷àäàëòàé îäîîãèéí õýëäãýýð æèíõýíý îäóóä òºðºí ãàðñàí ãýæ áîääîã þì. Үүнийг нь ч амьдрал баталдаг. Д.Нацагдорж яруу найрагчийн хэлсэнээр “ Хээрийн галуу галуу нисэн үл хүрэх газраас,Хүний хүү эрдмийг өвөртлөн ирнэ...” гэсэн шүлгийн мөрийг биелүүлхээр ээжийн адил суралцсан тэр үеийн залуусаас МУ-ын гавъяат жүжигчин Т.Цолмон, Ч.Чинбат, Н.Бүтэнбаяр, С.Отгонням, төрийн шагналт зураач До.Болд, барималчин Ц.Амгалан, элдэв цол гуншингүй ч ард түмнээ хийж бүтээснээрээ танил болсон зураач Я.Оюунчимэг, Өлзийхутаг, Дүйнхэржав, Энхтайван, Пүрэвсүх, балетчин Э.Оюунбат, Эрдэнэцэцэг, 2 Ж. Цэцгээ /нэг нь дуучин нөгөө нь балетчин/ А.Батдэлгэр, биеийн тамир спортын салбарт Д.Баяраа, Т.Батчулуун, Б.Дамба, Н.Булган, бүжиг Пүрэвжав гээд зөндөө хүнийг нэрлэж болхоор байна. Яагаад гэвэл эдгээр залуус чин сэтгэлээр эх орныхоо төлөө амьдарч ажиллаж байсан гэдэг нь он цаг өнгөрөхбүр надад тодорч харагдсаар л байна. 1972-1990 îí Ýýæ аав 2 ìèíü èõ á¿òýýí áàéãóóëàëòûã óëñäàà õèéæ áàéñàí ¿å ãýæ áè îéëãîäîã. Би өíººäºð ýýæýýñ ìèíü ¿ëäñýí õýäýí çóðàã, ÎÓ-ûí ôåñòèâàëèéí ¿åýð õóëãàéëàãäñàí Гàâüÿàò болон Аðäûí æ¿æèãчин тэмдэгний õîîñîí õàéðöàã, áàÿðûí áîëîí ñàéøààëèéí ¿íýìëýõ ñýëòèéã õàðõàä íàäàä чамлах сэтгэл төрдөг. Хатуухан хэлэхэд эýæ ìèíü òýð ¿åèéíõýý ìºí㺠үйлдвэрлэх ìàøèí áàéæýý. Дандаа л тºдд¿гээр тав, арван жилийн òºëºâëºãººã äàâóóëàí áèåë¿¿ëñýí, ÓДБЭТ-ын бүтэн æèëèéí ñàíõ¿¿ãèéí îðëîãûã äàâóóëàí áèåë¿¿ëñýí гэх ìýò îëîí îëîí áàðèìò ñýëò íàäàä õàäãàëàãäàí ¿ëäñýí байх юм. Дэлхийн балетын єлгий болсон Санкт-Петербург хотын А.Я.Вагановагийн нэрэмжит балетын сургуулийг 1972 онд “Онц” дvнтэй дvvргэсэн ээж минь ДБЭТ-т хуваарилагдан ирээд анх 1973 онд тєрийн шагналт, ардын жvжигчин Ж.Чулууны “Уран хас”-ын Хандармаа, 1974 онд Л.Минкус “Кихот ноён” балетын гол дvр Китрид бүжиглэж чадалтай балетчин гэдгээ анх удаа үнэлүүлсэн гэдэг. Тэр цагаас хойш 1975 онд П.Чайковский “Хунт нуур”, А.Морозов “Ай Болит Доктор”, 1977 онд “Испани бүжгийн цоморлиг”, 1979 онд А.Адан “Жизель”, Э.Чойдог “Мөнгөн Залаа”, 1980 онд К.Сен Санс “Хун, 1981 онä З.Хангал “Эрдэнэсийн Уул”, 1982 онä íàìàéã òºðñºí æèë П.Чайковский “Шелкунчик”, 1984 онä А.Хачатурян “Спартак”, 1985 онä Д.Шостакович “Энхийн тойрог”, 1986 онä А.Адан “Корсар”, 1987 онä Ж.Мэнд-Амар “Үйлийн гурван толгой”, 1990 онä П.Чайковский “Нойрссон гүнж”, Х.Билэгжаргал “Бөртэ Чоно”, 1993 îíä Зангель Брук,З.Хангал,Э.Чойдог “Сүйрлийн дараах амьдрал” зэрэг 25 гаран балетын гол дүрийг бүтээсэн байх юм. Мөн төрийн болон хүндэтгэлийн ойн концертуудад 40 гарóé удаа оролцож, өөрийн тайзнаа Болгарын И.Дрангажав, ÇÕÓ-ûí алдарт бүжигчин Марис Лиепа, Швейцарийн Хайнс Мейстер нартай “Хунт нуур”,“Кихот ноён”,“Жизель” бүжгийн жүжгүүдэд гоцлож, Москва, Санкт-Петербург, Львов, Новосибирск, Будапешт, Кабул, Тиблисû, Ереван, Ханой, Улан-Удэ,Áýýæèí, Хөх, Øèíèíü хотуудад айлчлан тоглолт хийж явжээ.1974,1977 онуудад Варна болон Москвагийн ОУ-ын áàëåò÷èäûí тэмцээнүүдэд 2-р шат, 1981-Москвагийн тэмцээнд 3-р байр /хүрэл медаль/ 1978,1980 оны Токиод болсон ОУ-ын тэмцээнээс 5,11-р байруудад шалгарч хүрэл медаль тус тус авч байсан байна. Сүүлд 1990 онд Токиод Îðîñûí àëäàðò áàëåò÷èí А.Павловын дурсгалд зориулсан “Галла” концертод Минору Очи-гийн урилгаар бүжиглэж,1993 онд Москвагийн ОУ-ын áàëåòûí тэмцээнд хүндэт зочноор уригдсан байна. Дээрх “үйлдвэрлэлээс” харвал жилд 2-3 балет дэглэгдэн тайзнаа тавигдаж, долоо хоногийн 3 өдөр тоглолт,3 өдөр нь äàñãàë сургуулилт хийж байсан нь харагдаж байна. Үнэхээр энэ их ажлын хажуугаар үр хүүхдээ нам засгийнхаа зөвшөөрлөөр төрүүлэх, биднийг өсгөх, хань ижил, ар гэрийн ажлыг хэрхэн зохицуулан амжуулж байсан юм болîî... Нам засгийн зөвшөөрөл гэдэг нь намайг болоод ахыг минь төрөх үед тухайн үеийн улс төрийн товчоо хуралдаж байсан цаг л даа... Хүмүүст ингэж хэлхээр гайхдаг юм. Ээж минь урлагийн хүн хүүхэд төрүүлж, бас эргэж их урлагтаа хөл тавьж болдог юм байна гэдгийг үе үеийн урлагийн эмэгтэйчүүдэд тунхагласан “анхны эмэгтэй”. Үүгээр нь би цаг үргэлж бахархаж явдаг. Намайг жаахан байхад бид гэр бүлээрээ Улан-Үдэ хотод амарч байхад ээжийн танилууд Буриадын болоод Оросын ардын жүжигчдийн гэрээр орж гарч л явсан. Оросын бүжигчдийн хүүхэд төрүүлж болдоггүй гэсэн бичигдээгүй хуулиар бàëåòäàà үнэнч явсан тэд насны эцэст үр хүүхэд ч үгүй, нохойгоо эрхлүүлэн сууж байсан нь ямар өрөвдөлтэй байсан гэж санана. Ë.Ñàõüÿíîâà, П.Àáóøååâ íàð ах бид 2-г төрсөн үр шигээ эрхлүүлж, ээжээр маань бахархаж байсансан. Нэгэн явдлыг би одоо хэр нь дурсаж явдаг. Ах маань ХБДС-г 1995 онд төгсөж байсан үе, гэртээ бэлтгэл хийж байгаад төгсөлтийн концертын тайзнаа ээж хүү 2 З.Хангал “Эрдэнэсийн Уул” балет хослон бүжиглэсэн нь дэлхийн балетийн түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдэх үйл явдал байлаа. Ингээд бичээд байхаар ээж минь юм бүхний анхдагч байжээ гэж бодогддог. Ээжийг маань Монгол Улс үнэлж “Соёлын яамны тэргүүний уран бүтээл” шагналаар 1975,1979,1982,1984 онуудад,“Монгол”,”Вьетнам” улсын “Соёлын тэргүүний ажилтан” 1976 онд“Засгийн газрын хүндэт жуух” 1978-онд“БНМАУ-ын Гавъяат Жүжигчин” 1986 онд“БНМАУ-ын Ардын Жүжигчин”цол тэмдгээр шагнасан. Ээж маань гавьяат жүжигчний цол тэмдэгээ авсныхаа дараа 1981 онд уг нь “Төрийн Шагнал”-д нэр дэвшсэн гэдэг ч ахын маань сурлагын дэвтэр дээрх “дунд” авсан дүн шууд нөлөөлж ардын хувьсгалын ойн медаль дээр буусан гэдэг юм билээ... Хамгийн сүүлд 1991-онд ээжид минь Монголын ард түмэн“Зууны Манлай балетчин”өргөмжлөл олгосон юм. Энэ өргөмжлөлдөө тэрээр хамгаас хайртай байсаар таалал төгсчээ. Эцэст нь хэлэхэд хэрэв ах бид 2 нам засгийн зөвшөөрлөөр төрөөгүйсэн бол ээж аав 2 маань энэ цаг үед хэрхэн аж төрж байх бол? Эдгэрэшгүй хүнд өвчтэй байхад нь хэн асран халамжлах байсан юм бол? Хүүхэд төрүүлэх зөвшөөрлийг шийдэж байсан Нам Засаг хажууд нь байж чадсан уу? Ээж минь нас нь хүрээгүй гэсэн шалтгаанаар тэтгэвэр авч чадалгүй нөхөн олговор нэртэй сарын 7900 төгрөгөө гололгүй авч бас ч үгүй нэмэгдэнэ байх гэсэн горидлого тээж, амьдралаа залгуулахын төлөө өөрийн сурсан мэдсэнээ бусдад түгээж “багш” гэсэн алдрыг 1993 оноос хойш нэлээдгүй хэдэн жил зүүжХБДС,БЦДБЭ-ийн чуулгад ажиллаж, спортоор яривал Олимпийн хошой хүрэл медальтай энэ хүн эгэл даруухнаараа, дэндүү даруухнаараа, амьдрахын төлөө өвчинтэйгээ эцсийн амьсгал хүртлээ тэмцэн тэмцсээр их урлагтаа, эзэмшсэн мэргэжилдээ үнэнч амьдарсаар ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн юм. Миний аав 2000 он бидний луу жилтнүүдэд хэтэрхий хатуу байсан гэж үргэлж шүүрс алддаг юм. Тиймээ түүний 30 жил ханилсан гэргий Ю.Оюун үерхэж нөхөрлөж байсан Б.Бадарууган, Ж.Даваажав, Д.Галсанбат, А.Эрдэнэсайхан нарыг бодохоор даанч харамсаар л даа. Манай гэрт орж гарч байдаг жирийн хүмүүсийн яриа,Б.Бадарууган ахын шогч зан, барагдахгүй онигоо, Д.Галсанбат, И.Чулуунхүү ахын гитарын эгшиг, аавын нөхдийн хоржоонтой мөртлөө сэтгэлд үлдсэн гэгээн мөр надад ямагт нэгийг бодогдуулж шинэ санааг өгч байдаг.

Бичсэн отгон хүү Б.Тамир 2010