User:Nederlandse Leeuw/RiB

Republicanism in Belgium refers to the movement striving to establish a republic in Belgium by abolishing the Belgian monarchy. Some currents favour a Belgian republic, whereas other republican scenarios involve a partition of Belgium.

Historical development

1577–1585 (1648): Calvinist republics

The Netherlands in 1577–78. In red-marked cities, radical Calvinists seized power.

The first republican episodes in later Belgium can be traced to the Eighty Years' War, more specifically the years 1577–1585, when the Dutch rebel-held cities in Flanders and Brabant were seized by radical Calvinists. This period began in August 1577 in Brussels, where Olivier van den Tympel appointed a Committee of XVIII to ensure the city would always remain in the rebel States' hands. On 28 October 1577, Jan van Hembyze and François van Ryhove conducted a coup d'état Ghent, arresting the Flemish stadtholder Aerschot and imposing a strict Calvinist regime, later called the "Ghent Republic" (Gentse Republiek), modeled after John Calvin's Geneva. In subsequent months, the Calvinists conquered most other important Flemish cities. In December 1577, a similar Calvinist regime was established in Antwerp. On 6 August 1579, king Philip II of Spain deposition as the count of Flanders was pronounced by the Ghent leaders, formally transforming the region of Flanders to a republic. A few weeks later on 20 August, however, Hembyze was ousted from Ghent, and the authority of rebel leader William of Orange was restored. The proclamation was declared null and void, because Orange still sought to remain loyal to the Habsburg monarchy, and work out a reconciliation under well-negotiated terms. Nevertheless, two years later the States General would still adopt the Act of Abjuration (26 July 1581), collectively revoking Philip II's right to rule and de facto announcing the independence of the then-rebelling provinces, including Flanders, Brabant and Mechelen (the latter was conquered in 1580 by Calvinists). The regions in revolt had become a de facto confederate republic, with the Union of Utrecht functioning as its 'constitution'. Although the States General would continue to search for a new king to replace Philip II for seven more years, their three candidates the Duke of Anjou (1581–3), William of Orange (assassinated in 1584) and the Earl of Leicester were all unsuccesful. In 1588, the States General finally adopted a resolution proclaiming a republic, partially basing themselves on the Deduction of Vrancken. However, by that time, most "Southern" cities had been reconquered by the Spanish Army (Ostend would last until 1604).

1648–1780: from Spain to Austria

The Peace of Münster (1648) definitively brought the Southern Netherlands back under royal Spanish control, while granting the northern Dutch Republic independence. A large flow of refugees from south to north, especially Protestants, and merchants from the blockaded port of Antwerp, had major demographic consequences.

During the War of the Spanish Succession (1701–14), these remaining Spanish Netherlands were occupied by troops of the Dutch Republic. Yet, the two Netherlands were not reunited. The 1713 Treaty of Utrecht assigned the southern provinces to the Austrian branch of the House of Habsburg; the transfer took place in 1715. The northern United Provinces continued to hold some military control in garrisons in the Barrier Cities, but this measure proved to be ineffective. Emperor Joseph II (r. 1780–1790) decided to dismantle the southern Netherlands' fortresses, with the exception of those in Antwerp and Luxembourg City, where the Republic's troops were replaced by Imperials.

Throughout this 130-year period, and the preceding Spanish post-1588 era, there was little republican activity. The military reassertion of royal authority and recatholisation of the population during the Eighty Years' War secured fervent monarchism amongst the population for almost two centuries. However, this would change in the 1780s, when Joseph II implemented a programme of reform and centralisation of the Austrian Netherlands' medieval institutions. He was primarily faced with conservative resistance, but some of it was also inspired by the progressive Enlightenment and the ongoing American Revolution.

1780–1790: road to the Brabant Revolution

Reforms and resistance

Jan Frans Vonck, leader of the Vonckists.	Hendrik van der Noot, leader of the Statists.

After having made an educational journey through the Austrian Netherlands in 1781, and being surprised at the inefficient medieval confused mess of ecclesiastical, political and legal institutions, Joseph II decided it was time for a modern, rationally organised government and judicial system. Furthermore, he held the view that the state should have control over the church, and that whatever he saw as useless ecclesiastical institutions should be abolished or converted to a secular purpose. The sum of these doctrines and efforts towards reform, which the emperor conducted in all of his territories, is known as Josephinism. By edict, he introduced a long series of institutional changes top down; from 1787 onwards, however, he was faced with increasing resistance in the Southern Netherlands. The resistance came both from conservative and progressive groups. The conservative party, the Statists or Nootians, comprised the nobility, clergy and ambachten (rural judges) led by the Brussels lawyer Hendrik van der Noot. They desired to reverse all reforms, because these corroded their positions of power. The progressives, coming from the new bourgeoisie, held democratic views, were led by a different Brussels lawyer, Jan Frans Vonck, and therefore known as Vonckists. They mostly cheered the reforms on, but not the authoritarian manner in which they were imposed. Despite their major ideological differences, the Statists and Vonckists found each other in their joint revolt against Joseph II.

At first, resistance sprang up primarily in Brabant and Hainaut. Similar to the Patriots' revolt in the north, the opposition against the Austrian Habsburg monarch's headstrong reforms developed an increasingly republican character. On the one hand, references were made to the alleged ancient "Belgian freedom" that had to be reclaimed (just like the northern Patriots recalled the old Batavians); on the other, frequent comparisons were drawn with the 16th-century rebellion against the Spanish Habsburgers, and hopes of getting assistance from the Dutch Republic, Prussia and Britain mounted. However, when the September 1787 Prussian invasion of Holland crushed the Northern Netherlands' Patriots, drove them out of the Republic or forced them to go underground, and restored the House of Orange, the southern Patriots could forget help from that side. Van der Noot's proposals to proclaim Prince Frederick, the second son of stadtholder William V, as stadtholder over a free Southern Netherlands Republic and a potential reunification of the old Seventeen Provinces, were rejected in May 1789 by the grand pensionary of Holland, Laurens Pieter van de Spiegel. This was probably motivated by the northern fear of economic competition if the river Scheldt was reopened for commercial ships from and to the Port of Antwerp, and not so much because of the religious differences between north and south. In England, Van der Noot's efforts equally yielded no result. Only Prussia showed some interest in supporting the southern rebellion, certainly not for ideological reasons (after all, it had just repressed a similar uprising in the north), but for a strategic one: weakening Austria would work in its advantage.

In Breda, Van der Noot established a revolutionary committee, while in Brussels –independently of him– Vonck put out a call for the formation of a popular army. Vonck was politically supported by the secret society Pro aris et focis (founded in May 1789) led by the Enlightened nationalist Jan-Baptist Verlooy and financially supported by the clergy. When Joseph II sought to reform the third estate, the Council of Brabant declared on 9 May by majority vote that this was a violation of the constitution. Soon after, archbishop Joannes-Henricus de Franckenberg wrote a widely distributed pamphlet, claiming that the curtailment of the clergy the Austrian programme of forceful reform brought the Catholic religion under attack, and that it was time to take up arms. On 18 June, the States of Brabant received word that the reform of the third estate would be imposed by imperial edict. When the States refused, invoking the verdict of the Council of Brabant, the imperial army occupied the Grand Place of Brussels, and the very same day the Joyous Entry and all provincial privileges were abolished, the deputation of the States was disbanded, the Council of Brabant was dissolved and all its functions were transferred to the Great Council of Mechelen. Moreover, during this imperial coup d'état, attempts were made to arrest members of the Council of Brabant through house-searches; however, except for one, all were able to flee in time, some of them to Breda. These vents radicalised the opposition, also partially inspired by similar developments in France, where the third estate had proclaimed itself the National Constituent Assembly on 17 June, and swore the Tennis Court Oath on 20 June: the beginning of the French Revolution. The major difference though was that the French movement was also directed against the aristocratcy and its privileges, whereas the Brabantine movement, with the exception of some Vonckists, was actually led by some aristocrats seeking to protect their privileges.

Patriot uprising

Flag of the Brabant Revolution (1790).

After the French Revolution had broken out in Paris, further bolstered by the dramatic storming of the Bastille on 14 July, the Liège Revolution followed in August: the Liège Republic was proclaimed, and on 16 September a Declaration of the Rights of Man and of the Citizen was adopted after the French example of 26 August. Meanwhile, Pro aris et focis was looking for a secure location abroad to assemble and train a popular army, for which Vonck through his friend De Brouwer issued a request to the Committee of Breda to house the troops there. However, Van der Noot rejected the proposal with arrogant disdain, because he did not believe in a popular revolution; he had concentrated all his efforts on a foreign military intervention, although his lobbying did not yield any results, apart from some vague Prussian promises. The Liège Revolution provided Pro aris et focis new possibilities, and soon a military headquarters was set up in opgezet in Hasselt. On 30 August, Vonck persuaded veteran officer Jan Andries vander Mersch to become commander of the rebel army. From all parts of the country, several thousands of well-armed young men poured into Hasselt. The Imperial government soon learnt about the republican conspiracy and the emperor, though taken aback by the rising resistance against his reign, had no troops available to impose his will by force because of the Austro-Turkish War (1788–1791); all he could do was have some alleged revolutionaries arrested (archbishop Frankenberg was given house arrest on 14 September). He instructed his plenipotentiary minister in Brussels, Ferdinand von Trauttmansdorff (who worried little about the patriots), to steer towards reconciliation.

Main article: Brabant Revolution

In September, when the Hasselt-based rebel army already comprised several thousands of men, the Statists in Breda and the Vonckists in Hasselt decided to cooperate after all. The Brussels government decided to no longer respect the Liégeois territory, and to conduct a quick and powerful expedition to Hasselt on 9 October. However, their plan was exposed and as soon as the Austrians arrived, the patriots had already fled to Breda. Despite railing against a popular army in the summer, Van der Noot gave these volunteers his blessing after some hesitation (because it wasn't on his initiative). The Vonckists and Statists, now united in Breda, decided that the time had come to act. On 24 October 1789, the patriot army invaded the south. On the same day in Hoogstraten, Van der Noot published the Manifesto of the Brabantine People, which was almost identical to the 1581 Act of Abjuration, but modified to the situation of 1789 and translated to French. Three days later, on 27 October, Belgian patriots defeated the Austrian army in the battle of Turnhout. In November Antwerp, Ghent, Tienen and Diest were conquered, while the Habsburg officials fled Brussels and the remaining government troops retreated to the citadel of Antwerp (surrendered in March 1790) and the Fortress of Luxembourg (the only province that abstained from insurrection). Moreover, a Prussian garrison occupied the city of Liège (the foreign intervention, albeit limited, that Van der Noot had lobbied so much for), in order tot cut off potential Austrian reinforcements, and give the Brabantine and Liégeois revolutionaries the time to organise themselves. Brussels was finally taken on 12 December 1789, and the Committee of Breda entered the capital on 18 December. On 4 January 1790, the Manifesto of the Province of Flanders was published (inspired by the 1776 United States Declaration of Independence), by which the States of Flanders proclaimed themselves an independent republic and abjured Joseph II after Brabant's example. Despite declaring independence, however, the rebellious States of Flanders, Brabant and other regions did desire to establish cooperation between the provinces.

United States of Belgium

Main article: United States of Belgium

On 7 January 1790, the States-General were convocated in Brussels; 53 delegates from all provinces except Luxembourg were present. On 11 January, the Republic of the United States of Belgium (French: République des États Belgiques Unis) were proclaimed by the Treaty of Union, and the States-General renamed themselves the Sovereign Congress. The new constitution was strongly inspired by the American Articles of Confederation (1776), which in turn were based on the Union of Utrecht (1579). The new state was thus a confederal republic with a mixture of American and North Netherlandish elements, forming a compromise between the Dutch Republic and the United States. On the provincial level, however, all old situations and privileges were upheld, which was against the wishes of the Vonckists, who via census suffrage sought to increase political influence for the bourgeoisie. This led the Statists to launch a campaign of hate and intimidation against the Vonckists, and inciting the common folk against them with the clergy's assistance (cardinal Frankenberg denounced the Vonckists in his fasting letter of 31 January).

However, the Habsburg Monarchy soon restored its authority by military force in December 1790.

1790–1804: revolution versus restoration

The Prussian troops withdrew from Liège after the Convention of Reichenbach (27 July 1790) between Prussia and Austria. A Liégeois volunteer army was set up, but it was unable to put up effective resistance when a large Austrian force retook Liège on 12 January 1791, putting an end to the Liège Republic.

The Battle of Fleurus (1794). Painting from 1837.

A large part of the 'Brabantine' and Liégeois revolutionary leaders fled to France, and in turn made efforts for their cause in exile. On 20 January 1792, the Committee of United Belgians and Liégeois (Dutch: Comité der vereenigde Nederlanders en Luykenaers; French: Comité général des Belges et Liégeois Unis) was founded in Paris; it advocated the establishment of an independent republic based on the French Constitution of 1791. The Committee stated that the hoped-for revolution had unfortunately failed, but that it would wait for the next opportunity to 'liberate the fatherland'. The Committee elaborated on why a revolution would be necessary: all citizens are equal and together have popular sovereignty. A Constitution, largely copied from the French Constitution of 1791, was toe guarantee this civil equality and sovereignty. Deze bevatte onder meer een Nederlandstalige Verklaring van de rechten van de mens en de burger, de belangrijkste staatsinstellingen van de Belgische Republiek, een definiëring van burgerschap, hoe de scheiding der machten zou worden geregeld en verkiezingen georganiseerd voor de volksvertegenwoordiging. Bovendien voorzag men in een 50-koppige 'Omwentelings-Magt', gekozen uit de leden van het Comité, die een voorlopig bewind zouden voeren zodra de revolutie in gang was gezet totdat de staatsinstellingen zouden zijn gevormd en verkiezingen gehouden.

Frankrijk zelf riep pas op 21 September 1792 de republiek uit. De Nationale Conventie streefde er naar om de Zuidelijke Nederlanden te annexeren en stelde daarom de plannen van het Comité ondergeschikt aan haar imperialistische idealen.

Na de Franse overwinning in de slag bij Jemappes (6 November 1792) werden de Zuidelijke Nederlanden en Luik bezet door de nieuwe Franse Republiek. Echter, voordat de annexatieplannen goed en wel konden worden uitgevoerd, werden de Fransen verslagen in de slag bij Neerwinden (24 March 1793) en vond er opnieuw een Oostenrijks-Luikse restauratie plaats. De slag bij Fleurus (26 June 1794) verzekerde de Franse verovering. De "bevrijde" Zuidelijke Nederlanden en Luik werden in 1795 in negen departementen opgedeeld die op 1 October 1795 bij de Franse Republiek werden ingelijfd.

1804–1830: Restoration and Belgium's origins

Met de kroning van Napoleon op 2 December 1804 kwam er weer een monarchie aan de macht in de Zuidelijke Nederlanden: het Eerste Franse Keizerrijk (1804–1815). Na de Franse nederlaag in de Zesde Coalitieoorlog trad Napoleon op 11 April 1814 af met het Verdrag van Fontainebleau. Het Congres van Wenen bepaalde dat de voormalige zuidelijke Oostenrijkse Nederlanden en de noordelijke oude Republiek samen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden onder Willem I van het huis Oranje-Nassau zouden vormen.

Tijdens de Belgische Revolutie werden er op 3 November 1830 verkiezingen gehouden voor het Nationaal Congres, waarvoor een handvol antiklerikale republikeinen werd verkozen; de meerderheid bepaalde echter bij een stemming op 22 November dat de op te richten Belgische staat een parlementaire monarchie zou worden. In de besprekingen viel op dat de Congresleden de koning wel zo weinig mogelijk macht wilden geven en in feite een soort gekroonde republiek nastreefden; er werd gesproken in termen zoals république monarchique, monarchie républicaine, république déguisée en république royale. Zo zei Charles-Ghislain Vilain XIIII:

“ Je me prononcerai, messieurs, en faveur de la monarchie constitutionelle, mais assise sur les bases les plus libérales, les plus populaires, les plus républicaines.
(Heren, ik spreek mij uit ten gunste van de constitutionele monarchie, maar gestoeld op de meest liberale, burgerlijke, republikeinse grondvesten.) ”

De Belgische Grondwet van 1831 was geschreven als een reactie op het te autoritair bevonden beleid van Willem I. Men wilde de koninklijke macht aan banden leggen, zonder een dynastiek staatshoofd op te geven. In 1847 merkte vrederechter Thimus op dat "het nieuwe koningschap nauwelijks verschilt van het presidentschap in een republiek, behalve qua erfelijkheid en onschendbaarheid".

1884: School War aftermath

"Buls vaardigt het samenscholingsverbod uit, maar dat kan niet verhinderen dat tot 22 September 1884 om middernacht lawaaierige en verspreide acties plaatsvinden voor de kantoren van de katholieke kranten, het stadhuis en het paleis. (‘A bas le Roi!’ ‘Roi de Carton, grand con!’ ‘Révolution, Révolution!’ ‘A bas le tyran!’ ‘A bas le Roi, qu'il aille au Congo!’ ‘Vive Buls!’ ‘Vive la République!’) Ook de koningin wordt geviseerd: ‘A bas les époux Cobourgs!’ ‘A bas l'Autrichenne!’ Sommige liberalen menen immers dat Marie-Henriëtte met haar afkeer van de laïciseringspolitiek haar echtgenoot heeft beïnvloed."

Nieuwe geschiedenis van België I: 1830–1905.

In 1884 kwam de First School War tussen katholieken en antiklerikalen (destijds vooral liberalen en een kleine maar groeiende groep socialisten) tot een kookpunt. De inzet was de secularisering van het onderwijs zoals vastgelegd met de Wet-Van Humbeeck voor het lager onderwijs (1879) en de Wet voor het middelbaar onderwijs (1881), die de antiklerikale liberalen succesvol geïmplementeerd hadden. Een oproep van de katholieken aan koning Leopold II om de wet niet te ondertekenen had geen succes en dus zagen de liberalen in hem een bondgenoot. Daarop mobiliseerde de katholieke kerk haar aanhang en voerde felle campagnes om de scholen katholiek te houden. Na een katholieke verkiezingsoverwinning in June 1884 stonden de antiklerikale schoolwetten weer ter discussie.

De liberalen en socialisten trachtten koste wat kost de wetten te behouden, waarbij het op 7 September 1884 zelfs tot een bloedig gevecht met katholieke betogers in de Brusselse straten kwam. Maar Leopold II besloot op 20 September de nieuwe katholieke schoolwet toch te ondertekenen, wat tot een republikeinse radicalisering leidde onder de antiklerikalen, die zich verraden voelden. Dagen achter elkaar schreven de liberale en socialistische pers bijtende stukken met felle kritiek op de monarchie en roddels over het koningshuis en werd er in Brussel luidkeels geprotesteerd tegen de koning en voor een republikeinse revolutie. Op 23 September verstoorden 3000 republikeinse betogers de herdenking van de Belgische Revolutie door de Marseillaise en de Carmagnole te zingen. De socialistische aanvoerders Jean Volders, hoofdredacteur van het linkse blad Le National Belge, en de politicus Louis Bertrand, werden opgepakt. Burgemeester Karel Buls, hoewel zelf liberaal, riep burgers op om verdere manifestaties te staken –op straffe van hard politieoptreden– en de schoolwet voorlopig te accepteren tot nieuwe verkiezingen hen de kans zou geven om de gang van zaken te veranderen. De koning weifelde en overwoog om de veel gepleegde majesteitsschennis door de vingers te zien om de situatie niet verder te laten escaleren en het republicanisme nog meer publiciteit te geven, terwijl de katholieke regering voorstander was van hardhandige repressie. De redactie van Le National Belge werd onderworpen aan een huiszoeking en leden aangeklaagd wegens het smeden van een 'republikeins complot' tegen de staatsinstellingen. Uiteindelijk is de repressie bijgestuurd.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 19 October 1884 wonnen de liberalen met overmacht in de grote steden, waarop de koning, uit angst voor een antimonarchistische coalitie tussen liberalen, socialisten en republikeinen, besloot de regering te herschikken en de nieuwe schoolwet minder scherp toe te laten passen. Dit deed uiteindelijk de spanningen weer afnemen.

20th century: Walloon and Flemish Movements

Republicanisme in België zou eerst, mede onder invloed van het marxisme, vooral prominent worden in de vroege 20e-eeuwse Waalse Beweging, waarvan een groot deel streefde naar aansluiting bij Frankrijk.

Het percentage geldige stemmen vóór de terugkeer van Leopold III, per kiesarrondissement. Groen is meerderheid voor, rood is meerderheid tegen, oranje is bijna 50%.

De Vlaamse Beweging vertoonde pas in de tweede helft van de 20e eeuw een groeiend aantal republikeinen. De Frontbeweging van tijdens de Eerste Wereldoorlog deed nog een beroep op koning Albert I om de Vlaamse grieven te verlichten. Het keerpunt kwam tijdens de Koningskwestie (1950), toen nog een grote meerderheid (72%) van de Vlamingen leopoldist was, in Wallonië een krappe meerderheid van 58% antileopoldist, en daarmee België als geheel voor 57,7% vóór de terugkeer van Leopold III. Onder de antileopoldisten waren er veel republikeinen, vooral Franstaligen, die niet alleen tegen de terugkeer van Leopold waren, maar überhaupt geen koning wilden. Hoewel hij in principe voldoende steun had en de regering hem daarom terughaalde, kwam het tot stakingen in het hele land, vooral Wallonië, en dodelijke rellen, waarna de regering een akkoord sloot met de koning om diens zoon Boudewijn snel te laten opvolgen om de gemoederen te bedaren. Vooral de leopoldistische Vlamingen voelden zich hierdoor tekort gedaan, omdat zij als democratische meerderheid niet hun zin hadden gekregen en het koningshuis kennelijk de opinie van de Franstalige minderheid belangrijker vond. In de Vlaamse Beweging begon men hierdoor de monarchie steeds meer als een obstakel te zien op de weg naar Vlaamse ontvoogding.

Bij de eedaflegging van Boudewijn op 11 August werd er "Vive la république!" geroepen door een onbekend parlementslid. Julien Lahaut, voorzitter van de Kommunistische Partij, werd ervoor verantwoordelijk gehouden en een week later door royalisten vermoord. Het is echter onduidelijk of hij het riep en niet een of meerdere communistische partijgenoten (onder andere Henri Glineur en Georges Glineur worden genoemd). Een echo van dit incident geschiedde tijdens de eedaflegging van Albert II in 1993, toen de Vlaamse parlementariër Jean-Pierre Van Rossem riep: "Vive la république d'Europe! Vive Lahaut!" (Leve de republiek Europa! Leve Lahaut!).

Singer Jacques Brel wanted to 'make short work of the monarchy'.

In 1966 veroorzaakte de populaire chansonnier Jacques Brel opschudding met zijn liedje La...La...La... met de teksten "Vive la République" en "Merde pour les flamingants". Het leidde tot felle kritiek, tot aan parlementaire vragen aan toe, en oproepen tot excuses. Brel beet echter van zich af: "In het door de Vlamingen gewraakte lied maak ik korte metten met de monarchie. Het is ondenkbaar dat wij anno 1966 nog een sliert koningen, prinsessen, prinsen plus hun hele hofhouding onderhouden. In Holland ageert men tegen het koningshuis, in België herkauwt het vee en dommelt door."

De Abortuskwestie van eind March tot begin April 1990 veroorzaakte een institutionele crisis. Koning Boudewijn weigerde de Wet betreffende de zwangerschapsafbreking van 3 April 1990, die een gedeeltelijke en voorwaardelijke liberalisering van abortus inhield en al was goedgekeurd door het parlement, te bekrachtigen door gewetensbezwaren vanuit zijn rooms-katholieke geloof. De koning was grondwettelijk verplicht om iedere goedgekeurde wet te ondertekenen, maar wegens de koninklijke onschendbaarheid zou dit niet hem aan te rekenen zijn, maar de ministers. De ministerraad verklaarde op 3 April 1990 dat Boudewijn in de onmogelijkheid om te regeren verkeerde en ontsloeg hem voor de duur van 36 uur van zijn constitutionele taken. Vervolgens bekrachtigde de regering zelf de wet en op 5 April werd Boudewijn door de verenigde Kamers in zijn bevoegdheden hersteld. Er volgden discussies over het recht van de koning om zijn persoonlijk bezwaar te laten opwegen tegen zijn grondwettelijke plichten. Volgens sommige politici was deze oplossing 'onaanvaardbaar' en 'niet voor herhaling vatbaar in een moderne democratie' en dient de rol van de koning ofwel verder beperkt ofwel geheel opgeheven te worden.

21st century

Onderzoek van de KU Leuven toonde aan dat zowel de publieke omroep VRT als de commerciële omroep VTM tussen 2003 en 2012 hun aandacht voor de monarchie en andere koningshuizen hebben gehalveerd van 3% naar 1,5%.

Opinion polls

Omdat in een monarchie het staatshoofd niet gelegitimeerd wordt door directe of indirecte verkiezingen, zijn opiniepeilingen een belangrijke graadmeter om te bestuderen in hoeverre het koningschap en de persoon die het bekleedt publieke steun genieten. Dergelijke peilingen wijzen er doorgaans op dat een meerderheid van de bevolking sympathie heeft voor de monarch en republikeinen in een minderheidspositie verkeren. Volgens het Instituut voor Sociaal en Politiek Opinieonderzoek (ISPO) van de KU Leuven is dit wellicht een van de redenen waarom de meeste politieke partijen zich ervoor hoeden om de monarchie openlijk in vraag te stellen.

Uit een peiling van Ipsos in opdracht van De Standaard en La Libre Belgique uit 2010 bleek 64% van de Belgen de monarchie te steunen: in Wallonië 74%, in het Brussels Gewest 73%, in Vlaanderen 54%.

Een enquête van VTM onder 1000 Belgen (500 Vlamingen en 500 Franstaligen) eind January 2013 liet zien dat 52% van de Vlamingen en 22% van de Franstaligen voor afschaffing van het koningshuis was. Mocht België echter splitsen, dan zou 53% van de Walen ook een republiek willen, volgens onderzoek van Ipsos in opdracht van Sud Presse in May 2013.

Een Ipsos-enquête in opdracht van VTM, RTL, De Morgen en Le Soir in June 2013 toonde dat 13% van de Franstaligen principieel voorstander was van een republiek en 20-21% van de Vlamingen; 21% Franstaligen wilde een protocollaire monarchie, 48% Vlamingen; 66% Franstaligen wilde niets veranderen, bij de Vlamingen 31%.

Het ISPO concludeerde in 2016 in een meta-analyse, die peilingen over de monarchie uit 1990, 1999, 2002, 2003 en 2014 vergeleek, dat sinds 1990 uitgesproken steun voor de huidige monarchie in Vlaanderen sterk is gedaald (62% naar 45%) en in Wallonië van 1990 (60%) na een stijging in 2003 (70%) daarna ook licht is afgenomen (66%). 33% van de Vlamingen wilde in 2014 een louter ceremonieel koningschap, 25% was republikein; bij de Franstaligen was dit aandeel 25% respectievelijk 10%. De doorgaande secularisering en het verhoogde opleidingsniveau van de bevolking verklaren deze afgenomen steun ten dele. Aan Vlaamse zijde zijn aanhangers van N-VA en Groen het minst koningsgezind (Vlaams Belang is niet gemeten), aan Franstalige zijde Ecolo.

Parties and organisations

In het huidige België bestaan verschillende partijen en organisaties die streven naar een republiek.

Politieke partijen

• de Partij van de Arbeid van België (PVDA): "De PVDA is voor een democratische republiek België (...)."
• Libertair, Direct, Democratisch (LDD): "Politieke rechten krijgen door afstamming is een middeleeuws onrecht (...)."
• de Linkse Socialistische Partij (LSP): "Wij komen op voor een democratisch socialistische republiek (...)."
• de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA): "De burgers moeten zelf kunnen bepalen wie aan het roer staat. (...) De monarchie is achterhaald."
• Vlaams Belang (VB): "Een ‘Ordelijke Opdeling’ van België moet van Vlaanderen een staatkundig onafhankelijke republiek maken (...)."
• Rassemblement Wallonie-France (RWF): "Het R.W.F. is de enige republikeinse partij in Wallonië en Brussel".
• Rassemblement Wallon (RW): "Wij situeren ons op de as van de democratie, met republikeins genoemde waarden."

Maatschappelijke organisaties

• de drietalige nationale vereniging de Republikeinse Kring (CRK): "De Republikeinse Kring gaat enkel voor de republiek, voor het republikeins principe. Wij spreken ons niet uit over de toekomst van het land [d.w.z. een eventuele splitsing van België]."
• de denkgroep Res Publica: "Res Publica (...) ijvert voor Vlaamse onafhankelijkheid in een republikeins perspectief."

Trivia

In België en Nederland wordt idolatrie (kruiperige verering) voor één of meerdere leden van de Koninklijke Familie door republikeinen en critici ook weleens spottend hermelijnkoorts of hofdolheid genoemd. Het woord werd ironisch genoeg voor het eerst gebruikt door Koningin Wilhelmina.

See also

• Belgian nationalism
• Greater Netherlands
• Flemish nationalism
• Rattachism
• Republicanism in France
• Republicanism in the Netherlands
• Republicanism in Spain
• Republicanism in Sweden
• Republicanism in the United Kingdom

Further reading

• Trachet, Tim, Alles over de monarchie. Van Leopold I tot prinses Mathilde. (2010). Uitgeverij Houtekiet. ISBN 9789089241054
• Wouters, Veerle & Vuye, Hendrik, De maat van de monarchie. Macht en middelen van het Belgisch koningshuis. (2016) Uitgeverij Vrijdag. ISBN 9789460014468