Unafahamu nini kuhusu “dawa”?

Ndugu msomaji, kupitia makala hii utaweza kufahamu maana halisi ya “dawa”, aina za dawa, majina ya dawa yanavyopatikana, umuhimu juu ya uhifadhi na usimamizi wa dawa, nakadhaalika.

Nini maana ya dawa?

Dawa ni kitu maalumu anachopewa mtu kwa ajili ya kumkinga dhidi ya maradhi, kusaidia hatua za uchunguzi au kutibu ugonjwa husika. Pia tunaweza kusema “dawa ni sumu dhidi ya vimelea vya maradhi”. Sumu ambayo hata mwanadamu inaweza kumdhuru iwapo ataitumia kinyume na miongozo ya wataalamu wa afya.

Je, unafahamu aina za dawa zilizopo katika jamii yetu?

Katika jamii yetu zipo dawa za aina nyingi (dawa za asili, dawa za kisasa, dawa za wanyama, dawa za binadamu, nakadhaalika) itategemea na kigezo kitachotumika katika kubainisha aina za dawa husika.

Kwa mfano, tukisema dawa zimegaiwika katika makundi makuu mawili, yaani dawa za asili na dawa za kisasa. Dawa za asili ni zile ambazo zinazotokana na vyanzo vya asili ikiwemo mimea, wanyama, na maadini. Na dawa za kisasa ni zile zilizosarifiwa kutokana na vyanzo vya asili (natural) au mbinu za kimaabara (synthetics) kwa kuzingatia utaalamu wa dawa na muelekeo wa sayansi na teknolojia.

Na tukisema dawa zimegawika katika aina kuu tatu, yaani dawa za kilimo (agricultural medicines), dawa za wanyama (veterinary medicines), na dawa za binadamu (human medicines). Kwa upande wa dawa za binadamu ipo orodha inayoitwa orodha ya dawa muhimu (Essential medicines list), hii ni orodha ambayo inajumuisha dawa zote zilizotajwa katika Muongozo wa Matibabu (Standard Treatment Guidelines) ambao unatumiwa na wataalamu wa afya katika kutoa huduma za afya. Kwa ufupi, aina za dawa zipo nyingi sana, na elimu ya dawa ina uwanja mpana sana.

Majina ya dawa yanapatikana vipi?

Kwa mujibu wa taaaluma ya dawa (Pharmacy), dawa moja inakuwa na majina ya aina tatu;

1) Jina la kemikali/kiambatanisho kikuu cha dawa (Chemical name).

2) Jina kwa mujibu wa Mamlaka za dawa (Non-proprietary/Generic name).

3) Jina la kibiashara/kampuni (Proprietary/Brand name) linatolewa na kiwanda kinachotengeneza dawa husika.

Kwa mfano:-

Jina la kemikali	N-(4-hydroxyphenyl) acetamide
Jina kwa mujibu wa Mamlaka za dawa	Paracetamol
Jina la kibiashara/kampuni	Panadol, Sheladol, Tylenol….

Pamoja na kuwa dawa ina majina ya aina tatu, jina linalopaswa kutumiwa na wataalamu wa afya ambao wanaruhusika kuandika cheti cha mgonjwa ni jina linakubaliwa na Mamlaka za dawa (Generic name). Hii ni kwasababu jina hilo ndio linaloweka usawa katika utoaji wa huduma, na kumuwezesha mgonjwa kupata dawa stahiki bila ya kupendelea au kufanya ubaguzi wa kampuni moja dhidi ya nyengine.

Kwanini uhifadhi na usimamizi wa dawa ni muhimu?

Uhifadhi sahihi wa dawa ni jambo muhimu sana ili kulinda ubora, usalama na ufanisi wa dawa husika, pamoja na afya ya mtumiaji na wote wanaohusika kwa namna moja au nyengine. Mazingira yoyote inapowekwa dawa ikiwa ni katika bohari, hospitali, vituo vya afya, maduka ya dawa, na nyumbani mwa wanajamii, lazima mazingira hayo yazingatie miongozo ya uhifadhi sahihi wa dawa.

Miongoni mwa mambo ya msingi yanayozingatiwa katika masuala mazima ya uhifadhi wa dawa ni pamoja na hali ya joto (temperature), hali ya unyevu (humidity), muangaza (light), muda wa matumizi (shelf-life), sehemu ya uhifadhi (storage area), taarifa za lebo ya dawa (Labeling), uchukuaji wa dawa (handling), hali ya usalama (security), pamoja na kufuata taratibu za uteketezaji wa dawa (disposal) ili kulinda mazingira yanayotuzunguka.

Siku hadi siku jamii yetu inaendelea kuelimishwa na wataalamu wa afya juu ya uhifadhi sahihi wa dawa, kwa mfano utaambiwa dawa iweke mbali na watoto, au dawa iweke sehemu kavu na yenye joto la kawaida (room temperature 15°C to 30°C), au baadhi ya dawa utaambiwa zihifadhi kwenye hali ya baridi/friji (refrigeration 2°C to 8°C), au utaambiwa dawa zihifadhi sehemu isiyopata jua (protect from sunlight), nakadhaalika. Haya yote ni kwa ajili ya kuhakikisha kuwa dawa zinahifadhiwa katika mazingira sahihi ili ziweze kubaki na ubora wake, usalama na ufanisi ndani ya muda wote wa matumizi. Tukumbuke kuwa dawa inaweza kuwa ni sababu ya kuokoa au kupoteza maisha, kwahivyo kila mmoja wetu kwa mujibu wa nafasi yake ahakikishe dawa zinahifadhiwa katika mazingira sahihi.