User:Anna Marti Martirosyan
Երեխայի կենսակերպ Երեխայի կենսակերպի զարգացման պատմությունն արդյունաբերական աշխարհում
Սոցիալական բարեկեցություն բոլոր միջոցառումներից , ոչինչ անքան կարևոր չի, որքան նրանք, որոնք առնչվում են երեխաների հետ: Վաղ 19-րդ դարի բարեփոխիչները, Ա.Ի.Ս.Փ գործակալները, հասրակական բարեգործական կազմակերպության բարեկամ այցելուները և սոցիալական բարելավման համար աշխատող համարյա յուրաքանչյուր գործակալություն և անհատ երեխաների մեջ տեսան կառուցողական ալտուրիզմի հավանականությունը: Որպես արդյունք երեխայի բարեկեցության լայնամաշստաբ շարժումն անցավ Ամերիկա 19րդ դարի կեսերից մինչև 20-րդ դարի սկիզբները, մի բան որի նման չկար ոչ դրանից առաջ և ոչ էլ հետո: Շարժումն իր մեջ ընդգրկեց շատ ձևեր, ներառելով նաև կախյալ, անուշադրության մատնված և հանցագործ երեխաների հեռացումը աղքատանոցներից և այլ հաստատություններից և նրանց տեղակայումը մասնավոր տներում: Այն ստեղծեց նաև պատանեկան դատարաններ և փորձաշրջանային համակարգեր, մայրերի կամ այրիների կենասթոշակների տրամադրում, դպրոցական պարտադիր հաճախումների օրենքի ընդունում, պայքար ընդդեմ երեխայի շահագործման և մի շարք այլ միջոցառումներ: Լինելով թվաքանակով ավելի շատ, քան այդ տարիքի չափահասները , երբ ընտանիքները իշխող էին, երեխաները կազմում էին անտեսված և կարիքավոր շրջանակների ամենամեծ խմբերից մեկը, հատկապես այն բանից հետո, երբ Քաղակացիական պատրեզամի արդյունքում հազարավոր պատանիներ որբացան կամ դարձան միակողմանի ծնողազուրկ:Բոլոր առումներով նրանց տանջանքներն ամենածանրն էին և դժվար էր պնդել, որ նրանք են պատասխանատու իրենց վիճակի համար:Բոլոր նրանք, ովքեր օգնության կարիք ունեին, երեխաներն ամենաակարիքավորներն էին:
Ավելին, հասրակական հեղաշրջումը , մաշստաբային ներգաղթի և արդյունաբերական քաղաքական սրընթաց աճի պատճառով առաջացած ընտանեկան պառակտումը, ինչպես որոշ տնտեսական խիստ անկումները (1770ական 80ական և 90ականներին) հատկապես դժվար եղան երեխաների համար:Կորուստները արդյունաբերությունում և պատերազմում հաճախակիրոն վաղ տարիքում նրանց զրկում էին կյանքից , ծնողից կամ հաճախ երկուսը միաժամանակ: Սրընթաց փոփոխվող քաղաքական արդյունաբերական հասրակաության տեղաշարժն ու անանունությունը միտված էին ցույց տալու, որ այդ զուրկ պատանիներից շատերը մնացել էին օտար և երբեմն էլ թշնամական միջավայրում: Ցածր աշխատավարձերը, հատկապես ներգաղթյալներինը, տեխնիկային և զանգվածային արդյունաբերության արդյունքում պարզեցված արդյունաբերական գործընթացները նույնպես մեծ թվաքանակով երեխաների, ինչպես նաև նրանց մայրերին տեղափոխվեցին դեպի գործարաններ , որտեղ դժբախտ պատահարներն թիվն ապշեցուոցիչ բարձր էր և որտեղ նրանք աշխատում էին երկար ժամեր կոպեկների դիմաց իրենց ընտանեկան եկամուտները լրացման համար:
Հաջողակ Երեխաները արդյունաբերությունից դուրս էին մնում, բայց նրանք , ում ծնողները գնում էին աշխատանքի մնում էին զուրկ ծնողական վերհսկողությունից և նորմալ ընտանեկան կյանքից , որը հանգեցրեց անչափահասների հանցագործությունների տագնապալի աճին: Երեխայի բարեկեցության մասին աճող մտահոգությունը , միայն ափսոսանքի և կարեկցանքի հարց չէր: Անշուշտ առաջին հերթին այն հանգեցրեց այն փաստին, որ շատ քաղաքացիներ երեխային տեսնում էին, որպես հասարարակական հսկողության բանալիի: Եթե ապագա սերունդներն ունենային մտքի , մարմնի խառնվածքի ուժ ավելի լավը , ինքնաօժնդակ քաղաքացիներ դառնալու համար , կկարողանային կրել դեմոկրատական կանոնի պատասխանատվությունն ու բեռը , նրանք պետք է պաշտպանված լինեին որպես երեխաներ: Երիտասարդներն այլ կերպ ասած ապագայի հույսն էին կամ բուժումը: Նրանց պաշտպանելը էական էր հասարակաության համար: Ինչպես Ռոբերտ Հանթերն է գրում իր դասական << Աղքատություն գրքում հրատարակված 1904 թ-ին: <<Աղքատությունը քայքայեց բոլոր այն մարդկանց, ովքեր տառապում էին այդ լծի տակ, բայց աղքատությունը , որը ճնշում է մանկությունը սարսափելի և անբնական բան է , քանի որ այն խոչընդոտում է երեխայի աճին, զարգացմանը, ամրապնդմանը: Այն խլում է երեխայի ներկան և խաթարում մարդու ապագան>>: Մոտ 30 տարի անց նախագահ Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտը արտահայտեց նույն գաղափարը , երբ նշեց << Ամերիկյան երիտասարդության ճակատագիրը Ամերիկայի ճակատագիրն է>>: Երկար ժամանակ անց , սկսած գաղութացման շրջանից մինչև 19-րդ դարը մանկությունը չէր համարվում մարդկության զարգացման հատուկ փուլ: Մեծամասամբ , երեխաները քիչ թե շատ իրար նման , ըստ էության փոքրիկ չափահասների, ովքեր ժառանգաբար ագրեսիվ և մեղսավոր են և հետևաբար ունեին բոլոր տեսակի վատ սովորույթներ այդ թվում նաև ալարկոտություն : Այնուամենայնիվ պահանջվում էր սերտ հսկողություն և խիստ վերաբերմունք, այնպես , որ նրանք կարողանային մեծանալ և վարել աշխատասեր, ազնիվ , աստվածավախ կենսակերպ: Ինչպես նախարար Ջոն Ռոբինսոնն է ասում << Բոլոր երեխաների մտքի մեջ գոյություն ունի բնական հպարտությունից ծագած կամակորություն և պնդություն , որը պետք է կոտրվի և վերացվի : 18-րդ դարի կեսերին , մանկություն և երեխայի դաստիրակություն հակացությունը ենթարկվեց նշանակալից փոփոխության: Այդ ժամանակ ազատ կամքի լուսավորչական պատկերացումները և մարդկային առաջընթացը սկսեց մարտահրավեր նետել նախկին խիստ ուսմունքներին: Ամերիկացիները ստիպված էին ընդունել Ջոն Լոկի տեսությունը, ով, ինչպես մենք ենք տեսնում , ենթադրվում էր , որ երեխաները դատարկ անհատներ չեն, այլ միայն ,նոր ծնվածների հոգիներն են դատարկ , որոնք հետո լրացվում են ըստ դիտարկման և հիմնավորման: Հաջորդ դարակեսին որոշ ամերիկացիներ ինչպես օրինակ Ռալֆ Վալդո Էմերսոնը, Հենրի Դեյվիդ Տորեուն և այլ տրանսենդենտալիստներ անցան Լոկի տեսությունից այն կողմ , հայտարարաելու համար, որ երեխաները բնածին առումով մաքուր ու բաց են գուցե և բարոյական առումով գերազանցում են չափահասներին , քայքայվելով միայն իշխող հասարակության մեջ: Միևնույն ժամանակ շնորհիվ ավետարանչական կրոնական վերածնունդի և մարդասիրական զգացմունքների մասնակիական ալիքը, որը թափանցեց Ամերիկա քաղաքացիական պատերազմի նախորդ տասնամյակներին: Այդ տարիներին մենք տեսնում ենք նոր հասկացություն , որն առաջ էր քաշվել Բուշնելի կողմից : Ըստ Բուշնելի , երեխաները ճկուն արարածներ են , ովքեր կարող են հասնել փրկությա առողջ միջավայրում, հատկապես այն դեպքում երբ մի կողմը ղեկավարվում է սիրող հոգատար մոր կողմից, ով տալիս է ջերմություն լավ օրինակ և նուրբ ուղորդում, որպես հակադրում խիստ կարգապահության և քրտնաջան աշխատանքի: Այսպիսով 19-րդ դարի երկրորդ կեսերին շեշտադրումը երեխաների մեղսունակության համոզմունքի կողմից տեղափոխվեց դեպի նրանց բարության հավանականությունը և անգամ հավանականությունը դեպի նրանց կատարելություն: 19-րդ դարի երկրորդ կեսի գիտական զարգացումները , այդ թվում նաև էվոլյուցիայի տեսությունը, ամրապնդեց այն գաղափարները, որ երեխաները հիմնականում անմեղ էակներ են, ովքեր ունեն հաստուկ վերաբերմունքի հատկապես հանգիստ և առողջ ընտանեկան կյանքի կարիք: Մինչ Դարվինիզմը ամրապնդում էր ժառանգական գծերի և ունակությունների գաղափարը , այն նաև ներկայացրեց մարդկային աճի և վարքի զարգացման տեսակետ ՝ ընդգծելով շրջակա միջավայրի ուժը երկուսի փոփոխման : Այսպիսով դա մեծ աջակցություն էր նրանց, ովքեր պնդում էին, որ մանկությունը կյանքի հատուկ շրջան է և եթե հոգատար կերպով և քնքշությամբ սնուցվի , երեխաների ճկուն խառնվածքը կզարգանար քրիստոնեկան և ամերիկյան պատշաճության համապատասխան: Զարմանալի չէ , որ 1880 թ-ին Ամերիկայի բժշկական ասոցացիան կազմակերպեց մանկական բաժինը և 9 տարի անց բժիշկները և այլք հիմնեցին Ամերիկյան մանկական համայնքը: Այնուհետև ավստրիացի հայտնի նյարդաբան և հոգեվերլուծության հիմնադիրը, Ֆրոյդն էր , ով նույնպես շեշտը դրեց մ ձայնի ընկալման կենսական կարևորության վրա մանկական հասակում և բարի բնավորության և առողջ անհատականության ձևավորման համար: Եվ վերջապես մենք առնչվում ենք նաև Գ.Սթենլի Հոլի աշխատանքի հետ , երեխայի շարժման ուսումնասիրության հայրը, ով սկսեց ուշադրությամբ հետևել , թե ինչ է հետևում սեռական հասունության գագաթնակետին և ում 1904 թ-ին հրատարակված <<Հասունություն>> կարևոր գիրք, պարունակում է ոչ միայն մարդկային զարգացման վերաբերյալ հսկայական տեղեկատվություն այլ նաև երեխայի ուսումնասիրության փուլեր մեծապես նպաստելով աճող միտմանը բարձրացնելու երեխայի կարգավիճակը հասարակության մեջ: Այս բոլոր զարգացումները ազդեցություն են ունեցել երեխայի կենսակերպի դաշտի վրա: Ավելորդ է ասել, որ սեռը, ցեղը , դասը, ազգային ծագումը, բնակավայրը և այլ գործոնները մշտապես ազդել են երեխաների վրա և այն ձևերի, որոնցով նրանց վերաբերում են: Որպես կանոն , այնուամենայնիվ , ամերիկյան պատմության վաղ շրջանում կարիքավոր և անտեսված երեխաները, ինչպես տեսանք , տեղափոխվեցին մասնավոր ընտանիքներ և անցան աշխատանքի կամ ընդունվեցին որպես աշակերտներ (դատական հսկողության 18 –ից 21 տարեկանը տղաների համար և աղջիկների համար մինչև 18 տարեկան կամ մինչ ամուսնություն):Ինչ վերաբերվում էր Անգլիային պրատիկան այնտեղ նախատեսված էր ուսուցանելու մասնագիտութուններ առևտուր և ամրապնդել նրանց մեջ արդյունաբերական ոլորտի սովորությունները և խնայել , այնպես , որ նրանք կարողանային դառնալ ինքնաօժանդակ քաղաքացիներ :Համակարգն օգնեց նրանց աջակցությամբ զարգացնել համայնքը և միևնույն ժամանակ արհեստավորներին տրամադրել խիստ անհրաժեսշտ և էժան աշխատուժի աղբյուր- հանրային և մասնավոր տնտեսության խառնուրդ , մեկը, որ համընկնում էր կատարելապես մանկության գերակշռող հայեցակարգին, որպես հասունության կարճ, անկարեւոր նախերգանք եւ կյանքի իրական գործունեություն : Մասնագետի պարտականությունն էր իր երիտասարդ մեղադրյալներին ապահովել սննդով եւ կրոնական, աշխարհիկ, ինչպես նաեւ մասնագիտական վերապատրաստողական կրթությամբ, որոնք հազվադեպ էին իրականացվում: Շատ հաճախ, երեխաները ստանում էին քիչ վերապատրաստում կամ ընդհանրապես չէին ստանում եւ նրանց կրթությունը անտեսված էր՝ վատ սնունդ ու հագուստ, նրանք կատարում էին ստորաքարշ առաջադրանքներ եւ մեծանում էին արհամարհանքի մեջ: Առաջին արձագանքը ի հայտ եկավ հակաստրկության ժամանակահատվածում, երբ աշկերտությունների եւ հարկադիր գերության միջև նմանությունները մտովի ավելի մեծ էին, եւ ավելի ուշ, երբ հմուտ աշխատուժի անհրաժեշտությունը անհետացավ ինդուստրիալիզացիայի և զանգվածային արտադրության գալուն պես : Որպես արդյունք, մինչ աշակերտությունը դեռ օգտագործվում էր 19-րդ դարում, հատկապես հարավում համաշխարհային պատերազմում, երբ սպիտակները օգտագործում էին սևամորթ երիտասարդների և պահում էին նրանց որպես մատևելի էժան աշխատուժ, ապա ամենակարիքավոր երեխաների մասին հոգ էին տանում այնպես, ինչպես մնացած այլ ենթակա հաստատություններում: Վարչաշրջանային աղքատանոցում հավատում էին , որ իրենց առողջությունն ու բանականությունը կբարելավվի և նրանք կրթություն կստանան , որպեսզի ապագայում օգտակար լինեն, ինչպես Նյու Յորքի պետական Եթեսի քարտուղարն էր ասում իր ազդեցիկ զեկույցի մեջ գրված լինելով այն նույն ժամանակ, երբ Ամերիկայում դեռևս գոյություն ուներ մի քանի հանրային դպրոցներ: Շուտով ակնհայտ դարձավ, որ այդ հույսերը չէին կարող իրականացվել: Հեքիաթները այդ խղճուկ հաստատություններ չկրթված, կիսաքաղցած , արցունքալի երիտասարդ տարագիրների մասին, որտեղ ոչ պատշաճ դիետայի և ոչ պատշաճ սանիտարական հարմարությունների բացակայության պատճառով մահացության ցուցանիշը չափազանց բարձր էր , ամենացավալիներից մեկն էր: Արդյունքում մենք նորից տեսնում ենք , որ մտահոգված քաղաքացինեը սկսում են պահանջել այդ տեղերի համար բարեկարգումներ , հատկապես որոշ բանտարկյալների առանձնացումը կամ հեռացումը : Երեխաներն այս հաջողված պահանջի առաջին շահառուներն էին.տարբեր խմբերի թերություններով երեխաները հեռացվեցին վարչատարածքային աղքատանոցներից և հաստատվեցին երեխաների համար նախատեսված առանձին հաստատություններում: Իրականում երեխաների առաջին առանձին հաստատությունը ստեղծեց ամերիկյան հեղափոխությունը : 1727ի սկզբներին միությունը երեխաների համար Նոր Օռլեանում հիմնվեց Ուրսուլինե կոնվենտը , ում ծնողները սպանվել էին հնդկական հարձակումների ժամանակ: Առաջին հիմնական հատուկ որբանոց, որը ստեղծվեց Բեթեդան էր, հատկանշական հաստատություն հիմնվեց Սավանայում , Ջորջիա, 1740 թ-ին Ռեվերենդ Ջորջ Վայթֆիլդի կողմից , էմոցիանալ խանգարում ունեցող երեխաների համար հոգատարության ժամանակակից կենտրոն : Հարավային Կառոլինայում առաջին հանրային հաստատությունը միայնակ երեխաների համար հիմնվեց 17ձ0 թ-ին: Ինչ վերաբերվում էր Անգլիային պրատիկան այնտեղ նախատեսված էր ուսուցանելու մասնագիտութուններ առևտուր և ամրապնդել նրանց մեջ արդյունաբերական ոլորտի սովորությունները և խնայել , այնպես , որ նրանք կարողանային դառնալ ինքնաօժանդակ քաղաքացիներ : Համակարգն օգնեց նրանց աջակցությամբ զարգացնել համայնքը և միևնույն ժամանակ արհեստավորներին տրամադրել խիստ անհրաժեսշտ և էժան աշխատուժի աղբյուր- հանրային և մասնավոր տնտեսության խառնուրդ , մեկը, որ համընկնում էր կատարելապես մանկության գերակշռող հայեցակարգին, որպես հասունության կարճ, անկարեւոր նախերգանք եւ կյանքի իրական գործունություն : Մասնագետի պարտականությունն էր իր երիտասարդ մեղադրյալներին ապահովել սննդով եւ կրոնական, աշխարհիկ, ինչպես նաեւ մասնագիտական վերապատրաստման կրթությամբ, որոնք հազվադե էին իրականացվում: Շատ հաճախ, երեխաները ստանում էին քիչ կամ ոչ մի վերապատրաստում եւ նրանց կրթությունը անտեսված էր : վատ սնունդ ու հագուստ, նրանք կատարում էին ստորաքարշ առաջադրանքներ եւ մեծանում էին անգիտության մեջ: Առաջին արձագանքը ի հայտ եկավ հակաստրկության ժամանակահատվածում, երբ աշկերտությունների եւ հարկադիր գերությունից միջև նմանությունները մտովի ավելի մեծ էին, եւ ավելի ուշ, երբ հմուտ աշխատուժի անհրաժեշտությունը անհետացավ ինդուստրիացումի և զանգվածային արտադրության գալու հետ: Որպես արդյունք, մինչ աշկերտություններ օգտագործվում էին առիթից առիթ 19-րդ դարում, ապա շատ կարիքավոր երեխաների մասին հոգ էին տանում այնպես, ինչպես մնացած այլ ենթակա հաստատություններում: Վարչաշրջանային աղքատանոցում հավատում էին , որ իրենց առողջությունն ու բնականությունը կբարելավվի և նրանք կրթություն կստանան , որպեսզի ապագայում օգտակար լինեն, ինչպես Նյու Յորքի պետական Եթեսի քարտուղարն էր ասում իր ազդեցիկ զեկույցի մեջ գրված լինելով այն նույն ժամանակ, երբ Ամերիկայում դեռևս գոյություն ուներ մի քանի հանրային դպրոցներ: Շուտով ակնհայտ դարձավ, որ այդ հույսերը չեն կարող իրականացվել: Հեքիաթները այդ խղճուկ հաստատություններ չկրթված, կիսաքաղցած , արցունքալի երիտասարդ տարագիրների մասին, որտեղ ոչ պատշաճ դիետայի և պատշաճ սանիտարական հարմարությունն երի բացակայության պատճառով մահացության ցուցանիշը չափազանց բարձր էր , ամենացավաիներից մեկն էր: Արդյունքում մենք նորից տեսնում ենք , որ մտահոգված քաղաքացինեը սկսում են պահանջել բարեկարգումներ այդ տեղերի համար, հատկապես որոշ բանտարկյալների առանձնացումը կամ հեռացումը : Երեխաներն այս հաջողված պահանջի առաջին շահառուներն էին: տարբեր խմբերի թերություններով երեխաները հեռացվեցին վարչատարածքային աղքատանոցներից և հաստատվեցին երեխաների համար նաատեսված առանձին հաստատություններում: Իրականում երեխաների առաջին առանձին հաստատությունը ստեղծեց Ամերիկյան հեղափոխությունը : 1727ի սկզբներին միությունը Նոր Օռլեանում հիմնեց Ուրսուլինե կոնվենտը , այն երեխաների համար ում ծնողները սպանվել էին հնդկական հարձակումների ժամանակ: Առաջին մշտական հատուկ որբանոցը, որը ստեղծվեց Բեթեդան էր, հատկանշական հաստատություն հիմնվեց Սավանայում , Ջորջիա, 1740 թ-ին Ռեվերենդ Ջորջ Վայթֆիլդի կողմից – երեխայի հոգատարության ժամանակակից կենտրոն էմոցիանալ խանգարում ունեցող երեխաների համար: Հարավային Կառոլինայում առաջին հանրային հաստատությունը միայնակ երեխաների համար հիմնվեց 1790 թ-ին: Միայն 1830ականներից սկսած, այսպիսի կառույցների թիվը կրկնապատկվեց, երբ հասարակությունը սկսեց պահանջել երեխաների տեղափոխումը աղքատանոցներից: 1861 թ-ին , երբ Օհայո նահանգը անցավ առաջին կարգավիճակին՝ այսինքն երեխնաների պարտադիր հեռացումը բոլոր վարչատարածքային աղքատանոցներից, այնտեղ արդեն կար մոտ 75 գործող առանձին հաստատություններ: Երեխաների հոգատարության այս հաստատությունների աճը կարծես թե փոխակերպեվեց կեղծյալ օրհնության, չնայած կար ապացույց , որ չնայած որոշակի բացթողումների , նրանք հաճախ ապահովում էին ֆիզիկապես, կրթական, մասնագիտական եւ բժշկական ավելի լավ միջավայր, քան շատ խնամարկյալներ, ովքեր փորձ ունեին սեփական տանը և ուստի շատ աղքատ ծնողներ , ովքեր հոժարակամորեն իրենց երեխաներին թողնում էին այդ հաստատություններում: Սակայն մտահոգված քաղաքացիները և բարեփոխիչները դեռևս մտահոգված էին երեխանիերի՝ դեպի օթևանների և այդ հաստատություններ տեղափոխման խնդրով: Կարիքավոր երեխաների մասնավոր տներ տեղափոխման համակարգը աստիճանաբար զարգացավ: Ընտանեկան հոգատարությունը, այլ կերպ ասած , սկսեց փոխարինել կառուցվածքային վերաբերմունքին: Այս անգամ, նահանգներից շատերը սկսեցին հիմնել հանրային դպրոցական համակարգեր և անգամ սահմանել պարտադիր հաճախելիության օրենքները՝ երեխաների ՝ դրսում կրթություն ստանալու հնարավորությունը,ուստի ավելի մեծացավ , քան նախկինում կար: Երեխաների առաջին կազմակերպությունը , որը պետք է որդեգրեր ընտանեկան հոգատարության միտումը հիմնադրվեց Ամերիկայում 1853թ-ին Ռեվերենդ Չարլ Լորինգ Բրեյսի կողմից ՝ 25ամյա միսիոներ Նյու Յորքի հայտնի Ֆայվ Փոինթս (Հինգ կետեր) թաղամասից: Բրեյսն ամենաշատը անհանգստացած էր Նյու Յորքի աղքատ երիտասարդների հանցագործության և իրավախախտության թվի աճման համար և վախեցած էր, թե ինչ կարող էր պատահել քաղաքի սեպականության , բարոյականության և քաղաքականության կյանքի հետ, եթե ոչինի չարվի բացահայտելու անտուն , թափառաշրջիկ , իրավախախտ և հանցագործ երեխաների տարածքի բացահայտման համար ՝ հասարակության համար սպառնալից կամ << վտանգավոր դասի>>, համար, ինչպես նրանց անվանում էր իր ինքնակենսագրականի մեջ <<Նյու Յորքի վտանգավոր դասը և 20 տարվա աշխատանքը նրանց մեջ>> հրատարակված 1872թ-ին: Բրեյսը, որպես ռեալիստ , ով աշխատում էր փորձերի ու սխալներ մեջ, կիրառեց մի քանի մոտեցում իր ջանքերի մեջ որպեսզի օգնի կարիքավոր երեխաներին , պայքարել իրավախախտության դեմ : Ծրագիրն իր մեջ ներառում էր դպրոցական երեկոներ, ապաստարանային աշխատանքներ արդյունաբերական կրթության դասեր (տղաների համար),տնայնագործական դասեր (աղջիկների համար) , ծառայողական տներ լրագրավաճառ տղաների համար, խնայողական բանկեր , էքսկուրսիաներ և արձակուրդներ: Բրեյսը հավատարմագրվեց ևս երկու գաղափարներին , այսպես կոչված գյուղատնտեսական միֆին և անհատակա փիլիսոփայական հասարակությանը- հասկացություններ, որ ֆերմերը գաղափարային անհատ և քաղաքացի էր, որ գյուղատնտեսությունը բացառիկ արդյունավետ և կարևոր է հասարակության համար, որ գյուղական կյանքն ըստ էության ավելի բարոյական և առաքինի է , քան քաղաքային կենսակերպը: Բրեյսի համար լավագույն ապաստարանը ֆերմերի տունն էր (մեր պինդ և խելացի քաղաքացին): Նա համոզված էր, որ այսպիսի տների հասանելիությունը , հատկապես Արևմուտքում, որտեղ երիտասրդները կարող էին ապահովվել իրենց ազատությունը, և ստեղծագործականությունը:Քաղաքը չքավոր երեխաներից դատարկելու ծրագրի հաջողությունը կախված էր , անշուշտ, անվճար գյուղատնտեսական աշխատանքի պահանջից: Ըստ Բրեյսի երեխաների համար լավագույն բարեգործությունը նրանց աշխատելու հնարավություն տալն է , հատկապես գյուղատնտեսական քրիստոնեական տներում:Ավելի լավ էր, որ աղջիկներն ու տղաները լինեին այնտեղ , քան մեկ այլ հաստատությունում կամ էլ Նյու Յորք քաղաքի փողոցներում:Այս ծրագրի 25 տարվա կիրառումից հետո , Բրեյսը և Մանկական օգնության հասարակությունը ավելի քանի 50000 երեխների տեղափոխեցին Նյու Յորքից:Ուստի զարմանալի չէր, որ քաղաքը և նահանգը սուբսիդավորում էին իրենց գործողությունը: Եվ ոչ էլ զարմանալի էր , որ այդպիսի համակագը , պետք է հանդիպեր ամուր հակադրման: Ընտանիքները սովորաբար գերծանրաբեռնում էին երեխային և ձախողման ենթարկում կրթության մեջ, կերակրում և հագցնում էին նրանց խղճուկ ձևով և հիմնականում վատ էին վերաբերվում նրանց : Սակայն այս ամենին հակադրում եկավ հենց չքավորների կողմից, որովհետև նրանցից շատերը չէին ուզում , որ իրենց երեխաներին տնից այդքան հեռու ուղարկեն: Ի հավելում այս ամենի արևմտյան նահանգներից շատերը միանգամյն ուրախ չէին նրա համար , ինչ որ ենթադրաբար պետք է լիներ իրենց սահմանների ներսում , ամեն տարի իրավախախտ և կարիքավոր երեխաների դատարկումը , որտեղ նրանցից շատերը մոտ 60 տոկոսը , ըստ Մինիսոտայի պետական բարեգործական խորհուրդի քարտուղար Հաշթինգս Հ.Հարթի կողմից անցկացված ուսումնասիրության,- որը դարձավ հանրային ծախսերի և անհանգստության աղբյուր: Հալածվելով և շահագործվելով իրենց նոր օթևաններում, երիտասարդներից շատերը փախչում էին և դառնում էին հանրային մեղադրյալներ: Շուտով արևմտյան նահանգներից շատերը սկսեցին անցում կատարել պրակտիկան արգելող օրենսդրությանը , հատկապես իրավախախտ, հիվանդ, անուղղելի երեխաների համար, կամ պահաջել, որ Ե.Հ.Խ-ն հայտարարություն փակցնի յուրաքանչյուր երեխայի համար, որ դարձել է հասարակության բեռ: Վերջապես Բրեյսի պրակտիկան հիմք հանդիսացավ տարաձայնությունների առաջացման համար Կաթողիկոսական եկեղեցու հետ: Ճիշտ կամ սխալ եկեղեցին մեղադրեց ԵՀԽ-ին , որ այն բողոքական մեխանիզմ է քաղաքի կաթոլիկ երեխաների ձայնը հավաքելու համար:Ամբողջ այդ ժամանակահատվածում եկեղեցին փորձեց պահել երեխաներին իր սեփական հաստատությունների ապաստարաններում , քան նրանց բաշխել հեռավոր օթևաններում , հատկապես բողոքական գյուղական տարածքներում, որտեղ նրանք հակված էին կորցնելու իրենց հավատը: Այնումանենայնիվ Բրեյիս տեսությունը շատ կարևոր էր երեխաների կենսակերպի զարգացման պատմության մեջ: 1909 թ-ին Ուիլյամ Հիլի ստեղծած հոգեմանկավարժական երիտասարդական Ինստիտւտում իրականացվող ուսումնասիրության ու հետազոտության միջոցով երեխայի կենսակերպի խնդրի վրա աշխատողները և այլք գտան , որ այդ հանցագործությունները պարտադիր կերպով չէ,որ մուրացկան ընտանիքներից են առաջացել, ինչպես մաշստաբայնորեն համոզված էին, այլ կարող էին առաջանալ նաև հասարակության անցումային խմբերից: Հանցագործությ պատճառները, որոնք հիմնված էին միայն զգույշ , անհատական ուսումասիրության վրա, դրանցից շատերը ներառում էին ֆիզիկական ոչ առավելություն: Ամենագերակշռող պատճառը հանդիսանում էր ծնողական կանոնակարգի պակասը հիմնականում երկկողմանի և միակողմանի ծնողազրկության պատճառով: Ընտանեկան հոգատարությունն ուստի լավագույն հույսն էր հանցագործության իրականացման կրկնությունը կանխարգելելու համար, ինչպես նաև լավագույն ճանապարհն էր կախյալ երեխայի համար : Կարիքավոր երեխաների հոգատարության լավագույն մեթոդի վերաբերյալ երկար հակադրությունը լուծվեց միայն դարաշրջանի փոխման հետ արտացոլվելով հավանության արժանացած մեթոդների և սկզբունքների միջոցով Երեխաների ուղղորդման և բարեգուծության ազգային ժողովի հանձնաժողովի կողմից: Երեխաների հեռացման կամ երեխաներին աղքատանոցներից հեռու պահելու ջանքերը և հետագայում նաև այլ հաստատություններ նպատակաուղղված էր ուղղիչ տների, անչափահասների դատարանների և փորձարարական համակարգերի զարգացմանը 19-րդ դարավերջին և 20-րդ դարասկզբին: Ավելի վաղ, Միացյալ Նահանգներում գոյյություն ունեին մի քանի հաստատություններ անչափահասների հանցագործությունների բարեփոխման համար: Հանցագործության մեջ մեղադրվող երեխաները կամ ուղարկվում էին աղքատանոցներ կամ էլ բանտ չափահաս հանցագործների հետ, որոնցից շատերը գտնվում էին թշվառ վիճակում ապրում էին հին և հակահիգենիկ վայրում ՝ հսկվելով կոպիտ սպայի կողմից , ով հետաքրքրված չէր և շատ քիչ բան գիտեր քրեական գործերից : Ֆրանսիացի բանտարկյալ բարեփոխիչ Ալեքսիս Տոկվելին, ով այցելեց Միացյալ Նահանգներ 1830ականներին, սարսափած էր Ամերիկայի բանտերի զզվելի բնույթից և այն անվանեց << Հանցագործության դպրոց>>: Երիտասարդական բարեփոխումները Ամերիկայում 19-րդ դարում կարելի է ամփոփել մի նախադասությամբ՝ երիտասարդ հանցագործերը հեռացվեցին դաժան շրջապատից և չափահաս հանցագործների ասոցացիայից և տեղափոխվեցին մասնավոր տների հատուկ հաստատություններում , որտեղ նրանց վերաբերվում էին ավելի շատ կրթական և կառուցողական , քան պատժիչ տեսանկյունից , քանի որ մանկության փոփոխվող գաղափարներն էին այդպես թելադրում: Քանի որ ժամանակն անցնում էր, այնուամենայնիվ, բնակչության աճող թիվը հասկացավ, որ այդ հաստատությունները այն վայրերը չեն, որոնք հաջողվվել են: Ավելին, պարզ դարձավ, որ պատիժը չի գործում որպես հանցագործության կանխարգելիչ և ոչ էլ այն հանցագործին վերադարձրեց հասարակությանը բարելավված ձևով որպես իր բանտարկության արդյունք: Հակառակը , սովորաբար նրանք վերադառնում էին հասարակություն վրեժխնդրությամբ լի և ավելի կոպիտ դարձած: Ավելին այս հաստատությունները համարվեցին անօգտակար և ոչ տնտեսական: Առաջացան և ձևավորվեցին նոր գաղափարներ: Այդ գաղափարներից որոշները ներառվեցին 1876 թ-ին Էլմիրայում բացված Նյու Յորքի Բարեփոխման ծրագրի մեջ: Էլմիրան անորոշ բանտարկությունն ընդունելու առաջին ուղղիչ գաղութն էր երիտասարդ տղանների համար , որոնք հիմնականում ազատ էին արձակվում և ուղարկվում աշխատանքների: Շուտով համակարգի առանձնահատկություններն ակնհայտ էին արդեն: Անչափահասների դատարանի նպատակն էր խուսափել հանցագործությունից՝ ստեղծելով հանցագործ երեխաներին առնչվող նոր մեխանիզմ: Դատարանի նպատակն ավելի շատ վերադաստիրակումը քան սահմանափակումը էր.դա ոչ թե հանցագործներին պատժելու այլ նրանց հոգսը թեթևացնելու և փրկելու միջոց էր: <<Պետությունը- ինչպես հայտարարեց Բեն Լինսին – եկել է օգնելու և ոչ թե վիրավորելու, բարձրացնելու և ոչ թե իջեցնելու, սիրելու և ոչ թե ատելու համար>>: Այսինքն դատարանը երեխայի պաշտպանն էր և նրա խնդրանքը փոփոխությունն էր << Մարդիկ ընդդեմ….>>-ից դեպի << Մարդիկ հանուն….>> գաղափարի: Չնայած անհատական վերաբերմունքի ոգևորությանը և բարեփոխմանը, տարիների ընթացքում զգալի մտահոգություն բարձրացավ այսպիսի դատարանների իշխանության օրենսդրային սահմանափակման հետ կապված , հատկապես կապված գործընթացի հետ, ահա թե ինչու արդեն 1967 թ-ին Միացյալ Նահանգների Գերագույն դատարանը հարցականի տակ դրեց այն տեսությունը: Այս համարգերի վերլուծության , սահմանապակման կամ առավելությունը հետ , սակայն երեխաների հացագործության թիվը զգալիորեն աճեց արդեն երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին: Երեխայի կենսակերպի սոցիալական աշխատողները իշխող հանդիսացան այդ դաշտում և ավելի ու ավելի շատ սոցիոլոգներ իրենց ուշադրությունն ուղղեցին այդ հարթության վրա:Սկսելով աշխատանքը Ռոբերտ Փարկի և Քլիֆֆորդ Շոուի հետ Չիկագոյի համալսարանից 1930ական թվականներին, ովքեր մասնավորապես հետաքրքրված էին շրջակա միջավայրի անկազմակերպվածության և փողոցային ավազակների խնդրով, Վիլյամ Ֆ. Վայթը, Ալբերտ Կոեն , Լլյորդ Օհլին և Ռիչարդ Քլովարդը-հետազոտեցին և գրեցին հանցագործության և նրա պատճառների մասին: 1960ականերին, ուսումնասիրության վերաբերյալ կանխարգելիչ կարծիքի սուբյեկտն այն էր, որ երիտասարդները սկսում են շատ հանցագործություններ կատարել ձախողումից դրդված, որն առաջանում է ֆինանսական անկայունությունից: Հանցագործությունը դարձավ հասարակության քննադատության առարկան: Սա դարձավ Երիտասարդների մոբիլիզացիայի նախաբանը, որը Նյու Յորքի արևելյան մասի հանցագործության հսկման առաջին ծրագիրն էր: Սկզբնապես հիմնադրված լինելով 1958թ-ին Հոգեկան առողջության ազգային ինստիտուտի կողմից , Երիտասարների մոբիլիզացիան բաղկացած էր բուժիչ կրթական աշխատանքից, մարդու իշխանության վերաբերյալ վերապատրաստողական ծրագրերից , աշխատանքային բյուրոյից, հակաստրականության գործունեություններից և ետնախորշային շրջակա միջավայրի երիտասարդ մարդկանց համար հասարակական և տնտեսական հնարավորություններից: Միևնույն ժամանակ , սակայն , բարյացակամ գործողությունները շարունակաբար կախյալ էին ՝ մարդկանց աճող քանակը սկսում էր հարցականի տակ դնել ոստիկանության հասարակական կենսակերպի հետևանքները և բարեփոխիչների մոտիվացիան: Նրանք հաճախ հեռու էին գնում, հավաստիացնելով, որ անչափահասների արդարադատության համակարգը կարող է ավելի շատ վնասակար լինե, քանօգտակար և հանցագործի և հասարակության համար անգամ լավագույն հանգամանքների շրջանակներում:Որպես արդյունք ծրագրերի հետագա զարգացումներին տեսնում ենք , ազգաբնակչության 64 միլիոն երեխաների վիճակը : Ամսագրերի գլխավոր վերնագրերը ողողված էին անտեսված երեխաների. Նրանց լքելու,և վատ վերաբերմունքի այլ ձևերի մասին հեքիաթներով ներառելով նաև <<երեխայի բարելավման սինդրոմը>> տերմինը, որն օգտագործվում է երիտասարդ երեխաների բժշկական վիճակը բնութագրելու համար, ովքեր ստացել են ֆիզիկական լուրջ վնասներ սովորաբար ծնողների կամ խորթ ծնողներիկողմից: Ավելին, գրանցվել էր աղքատ և անտուն երիտասարդների շրջանակներում մանկական մահացելիության զգալի աճ: 9.8 մանկական մահվան գործակցով յուրաքանչյուր հազարերորդ ծնունդի համար , Ամերիկան երեխայի ծնունդի համար ամենավատ վայրն էր արդյունաբերական աշխարհում: Աֆրոամերիկացի կամ լատինամերիկացի երեխաների համար, որոնց մեջ մահացելիության չափանիշը համարյա կրկնակի էր կյանքի առաջին տարին գոյատևելու հավանականությունն ավելի քիչ էր, քան Երրորդ աշխարհի երկրների շատ այլ երեխաների համար: Ավելին անչափահասների հղիության և միայնակ ծնողների ընտանիքների դրամատիկական աճի , , ցածրացող աշխատավարձերի, աշխատազրկության ,և ցածր կենսակերպի վճարումների պատճառով 1990-ականների կեսերին 21 միլիոն ամերիկացի երեխա ապրում էր աղքատության մեջ, սա 50 տոկոս ավել էր անցյալ տանսամյակից : Ավելին,1980ականներին ըստ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի կողմից իրականացված ուսումնասիրության ամենշատ աճող խումբն Ամերիկայում՝ ապրելու վայր չունեցող անտուն երեխաների թիվը, առնվազն 100.000, աճում էր: Սակայն 1990-ականներին արդեն կար հույսի շողեր:Այսպիսով 1996 թ-ին ավելի քան 3000 կազմակերպությունների անդամները միացան <<Երեխաների պաշտպանության ֆոնդին>> <<Հանուն երեխաների միավորման >> կազմակերպության հովանավորությամբ Լինքոլնի հուշարձանի մոտ և հաջորդող տարվա հոկտեմբերին արդեն նախագահ Բիլ Քլինթոնը և նրա կինը՝ Հիլարին, անցկացրեցին մեկ այլ լայնորեն հանրային դարձած միջոցառում << Սպիտակ տան ժողովը երեխաների խնամքի հարցով>> խորագրով: Հարկ է նշել, որ երեխաների կենսակերպի այս երկարին ու դժվար պայքարի ջանքերը տվեց իր արդյունքները: Այսպիսով երեխաների աշխատանքի կանոնակարգման պայքարը կազմում էր երեխային համար իրականացվող ծրագրի մի մասը : Ինչպես մի բարեփոխիչ ասել է << Երեխայի արդյունավետ և համապատասխան հոգատար աշխատանքը պետք է ներառի երեխայի սեփական աշխատանքի ջանքերը, քանի որ դրանք երեխայի խնամակալության համակարգի էական մասն են: Շարժման նպատակներից մեկն է նաև թոշակ ձեռք բերել այրի կանանց համար և հոգալ երեխաների առողջության և հոգատարության հարցերը:
Թարգ՝ Անուշ Մարտիրոսյանի